Ministerstwo Rozwoju i Finansów wiodącym resortem polskiej polityki kosmicznej

Ministerstwo Finansów
Ministerstwo Finansów

Na stronach Rządowego Centrum Legislacji w dziale „gospodarka” pod hasłem „kosmos” odnaleźć można kolejny projekt ustawy autorstwa Ministerstwa Rozwoju i Finansów. Tym razem celem MRiF jest przejęcie kontroli nad Polską Agencją Kosmiczną. W uzasadnieniu czytamy, że agencja powinna podlegać resortowi wiodącemu dla polskiej polityki kosmicznej, czyli Ministerstwu Rozwoju i Finansów właśnie.

Zainteresowania MRiF stają się coraz bardziej zaskakujące. Po serii pomysłów na to, jak sięgnąć do kieszeni podatników, zwłaszcza przedsiębiorców, przyszedł czas na ekspansję kosmosu. Celem „gwiezdnych wojen” stała się Polska Agencja Kosmiczna (PAK). Zgodnie z projektem ustawy Jadwigi Emilewicz, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Rozwoju, resort powinien przejąć nad nią kontrolę. A przy okazji nad 10 mln zł – bo tyle wynosi budżet agencji w 2017 r.

Zmiana szefa i siedziby

Powołując się na normy europejskie, MRiF planuje, aby – na wzór zwłaszcza państw członkowskich Europejskiej Agencji Kosmicznej – powierzyć władzę nad rodzimą agencją ministrowi właściwemu ds. gospodarki. Obecnie nadzór należy do kompetencji prezesa Rady Ministrów. W projekcie przywoływane są przykłady Francji, Niemiec, Włoch, Wielkiej Brytanii i Hiszpanii. Jednocześnie przeniesiona ma zostać siedziba PAK – z Gdańska do Warszawy.

Te zmiany nie są zbyt istotne dla funkcjonowania samej agencji i wydają się zwyczajnie niecelowe. Tłumaczenie, że w każdym z państw europejskich, „które posiada krajową agencję kosmiczną lub inną wyodrębnioną strukturę organizacyjną wspierającą działalność kosmiczną, podlega ona właściwemu ministrowi odpowiedzialnemu za politykę kosmiczną –zwykle ministrowi gospodarki/przemysłu lub nauki/badań”, nie jest całkowicie zgodne z prawdą. W przypadku bowiem francuskiego CNES agencja kosmiczna kontrolowana jest przez dwa różne ministerstwa: badań i obrony. Również niemiecka agencja wyłamuje się z uzasadnienia projektodawców zmian, bo jej działalność nie jest wprzęgnięta w struktury jednego, dedykowanego do nadzoru ministerstwa.

Z kolei pomysł przeniesienia siedziby agencji z Gdańska do stolicy wcale nie wydaje się motywowany chęcią umiejscowienia jej bliżej polskiego centrum lotów kosmicznych…

Fotel prezesa

Kancelaria Prezesa Rady Ministrów 20 września zamieściła ogłoszenie o naborze na stanowisko prezesa Polskiej Agencji Kosmicznej. Termin składania ofert upłynął 2 października. Obecnie p.o. prezesa PAK jest płk Piotr Suszyński. Od roku władze nie mogą wyłonić odpowiedniego kandydata na prezesa agencji, stąd też postanowiono obniżyć kryteria wyboru. Również dlatego, że ustawa o PAK pozwala pełnić jego obowiązki maksymalnie przez trzy miesiące, z możliwością jednorazowego przedłużenia o kolejne trzy. Aby wszystko odbywało się zgodnie z prawem, płk Suszyński musiał w kwietniu przekazać stanowisko komuś innemu. W ostatnim dniu tego miesiąca powierzył je wiceprezesowi Agencji ds. Obronnych, czyli… samemu sobie.

Obecne kryteria wyboru prezesa PAK:

  • niekaralność;
  • obywatelstwo polskie;
  • posiadanie stopnia naukowego doktora;
  • uznany dorobek naukowy w dziedzinie związanej z zakresem działalności agencji oraz co najmniej 3-letnia praktyka na stanowisku kierowniczym albo
  • tytuł zawodowy magistra lub równorzędny oraz co najmniej 3-letnia praktyka na stanowisku kierowniczym i co najmniej 6-letni staż pracy w przemyśle wysokich technologii.

Planowane, obniżone kryteria:

  • niekaralność;
  • obywatelstwo polskie;
  • posiadanie co najmniej tytułu zawodowego magistra lub równorzędnego;
  • co najmniej 3-letnia praktyka na stanowisku kierowniczym i co najmniej 4-letni staż pracy w sektorze naukowym, przemysłowym bądź administracji publicznej związanym z przestrzenią kosmiczną.

Istotą projektu ustawy o zmianie ustawy o Polskiej Agencji Kosmicznej nie jest jednak obniżenie wymogów wobec kandydatów na prezesa, tylko zmiana tego, kto i jak ma dokonywać jego wyboru.

Sam sobie

„Prezes Agencji jest powoływany przez ministra właściwego do spraw gospodarki spośród osób wyłonionych w drodze otwartego i konkurencyjnego naboru – po zasięgnięciu opinii Rady Agencji, ministra właściwego do spraw gospodarki (…) – na 5-letnią kadencję” oraz „Minister właściwy do spraw gospodarki może odwołać Prezesa Agencji – po zasięgnięciu opinii ministra właściwego do spraw gospodarki …” – takie nowe brzmienie mają otrzymać odpowiednio pkt 1 i pkt 3 artykułu 8 nowelizowanej ustawy. Innymi słowy, minister rozwoju i finansów w fundamentalnych kwestiach powołania i odwołania prezesa PAK będzie zasięgał opinii u samego siebie.

Podobnie ma wyglądać wybór składu rady – MRiF będzie sam sobie rekomendować kandydatury jej członków: „Minister właściwy do spraw gospodarki powołuje do członkostwa w Radzie Agencji po 4 członków (…) z osób rekomendowanych przez Prezesa Polskiej Akademii Nauk w porozumieniu z Komitetem Badań Kosmicznych i Satelitarnych oraz ministra właściwego do spraw gospodarki”.

Zwolnienia z pracy

Ministerstwo chce nie tylko przejąć kontrolę nad wyborem prezesa, ale także wymienić jego podwładnych. Zgodnie z projektem, uzasadnionym „obiektywnymi potrzebami urzędu”, stosunki pracy pracowników zatrudnionych w agencji na podstawie umowy o pracę wygasną po upływie 3 miesięcy od dnia wejścia w życie nowelizacji, jeśli:

  • nie otrzymają oni w tym terminie propozycji nowych warunków pracy lub płacy albo
  • mimo otrzymania nowych warunków pracy lub płacy nie przyjmą ich w ciągu 1 miesiąca od ich otrzymania.

Dzięki jednemu zapisowi zmieniającemu ustawę co najmniej 45 stanowisk w agencji zyska miano wakatów do obsadzenia.

Nie tylko 10 mln

Czy zmiany mają na celu wyłącznie nadzór nad właściwym wydatkowaniem budżetu o wartości 10 mln zł? Tylko w Polsce, segment tzw. działalności kosmicznej dotyczy ok. 300 przedsiębiorstw oraz 50 instytutów naukowych i badawczych. PAK ma realizować zadania wynikające z Projektu ustawy z dnia 10 lipca 2017 r. o działalności kosmicznej oraz Krajowym Rejestrze Obiektów Kosmicznych, również przygotowywanym przez Ministerstwo Rozwoju – a ten, poprzez sankcje karne, daje agencji znacznie większe możliwości dochodowe.

Sankcje karne zawarte w proponowanej ustawie o działalności kosmicznej oraz Krajowym Rejestrze Obiektów Kosmicznych:

  • „Art. 42. Kto wykonuje działalność kosmiczną bez zezwolenia, podlega karze pieniężnej (…) od 20 000 euro do 100 000 euro”.
  • „Art. 43. Kto wykonuje działalność kosmiczną niezgodnie z przepisami ustawy, w tym z warunkami zezwolenia, podlega karze pieniężnej (…) do 100 000 euro”.
  • „Art. 46. 2. Środki uzyskane z tytułu kar pieniężnych, o których mowa w art. 42 i 43, stanowią przychód Polskiej Agencji Kosmicznej”.

Prawo czy bezprawie?

Dla obrotu gospodarczego bardziej niebezpieczne od kar wydają się regulacje dotyczące sposobu ich egzekwowania. Projekt ustawy już w art. 2 głosi, że „Działalność kosmiczna może być wykonywana na zasadach określonych w ustawie z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej”. Jednak już w art. 41 wyłącza tę swobodę, zapewniając organom państwa nieskrępowaną i niemal niczym nieograniczoną legitymację do dokonywania kontroli: „Do kontroli działalności kosmicznej wykonywanej przez przedsiębiorcę nie stosuje się przepisów art. 79 i 82 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej”. Oznacza to m.in. dopuszczenie do kontroli przedsiębiorcy bez zawiadomienia o zamiarze jej wszczęcia, w każdym czasie, czy też do równoczesnego prowadzenia kilku kontroli naraz. Czynności kontrolnych może dokonywać sam prezes PAK lub upoważniony przez niego pracownik.

Zakres uprawnień kontrolujących, które przysługują wobec przedsiębiorcy:

  • wstęp do wszystkich nieruchomości, pomieszczeń, instalacji i innych obiektów związanych z działalnością kosmiczną;
  • dostęp do dokumentów, materiałów oraz innych danych związanych z działalnością kosmiczną, a także możliwość sporządzania ich kopii.

Podsumowanie:

  • zgodnie z uzasadnieniem pomysłodawców zmian PAK powinien podlegać resortowi wiodącemu dla polskiej polityki kosmicznej, którym jest Ministerstwo Rozwoju i Finansów;
  • do objęcia fotela prezesa PAK wystarczy tytuł magistra;
  • minister rozwoju i finansów będzie sam sobie rekomendował i opiniował kandydatów na najważniejsze funkcje w agencji;
  • budżet PAK w 2017 r. wynosi 10 mln zł;
  • działalność kosmiczna dotyczy w Polsce ok. 300 przedsiębiorstw oraz 50 instytutów naukowych i badawczych, a także ponad 45 pracowników Polskiej Agencji Kosmicznej;
  • sankcje karne dla przedsiębiorców działających w branży kosmicznej mogą wynieść do 100 tys. euro;
  • zasada swobody działalności gospodarczej w branży kosmicznej jest pojęciem względnym;
  • odpowiedzialna za projekt Podsekretarz Stanu Jadwiga Emilewicz w latach 1999–2002 pracowała w Departamencie Spraw Zagranicznych Kancelarii Prezesa Rady Ministrów; teraz zakres swoich działań rozszerza poza granice ziemskie.

Autor: Kancelaria Prawna Skarbiec