NIK krytycznie o funkcjonowaniu wybranych Wydziałów Promocji Handlu i Inwestycji

Krzysztof Kwiatkowski, prezes Najwyższej Izby Kontroli
Krzysztof Kwiatkowski

NIK ocenia negatywnie funkcjonowanie czterech skontrolowanych Wydziałów Promocji Handlu i Inwestycji. Wyniki kontroli świadczą o regresie w stosunku do stanu stwierdzanego w kontrolach przeprowadzanych przez NIK w Wydziałach Promocji w latach 2011-2012.Kontrola ujawniła również bieżące nieprawidłowości w działalności Wydziałów, przede wszystkim w planowaniu zadań merytorycznych, bowiem wszystkie skontrolowane Wydziały sporządzały plany promocji bez konsultacji z przedsiębiorcami czy choćby krajowymi instytucjami, zaangażowanymi w promocję gospodarczą Polski. Z tego też powodu przewidziane do realizacji przedsięwzięcia nie odpowiadały potrzebom polskich przedsiębiorców i nie mogły przynieść zamierzonych efektów.

Wyniki kontroli NIK w czterech Wydziałach Promocji Handlu i Inwestycji (w Paryżu, Bernie, Dżakarcie i Abu Dhabi) wskazują na poważne nieprawidłowości w działalności Wydziałów – zarówno w realizacji zadań merytorycznych, jak i w gospodarce finansowej. Do wskazanych przez NIK nieprawidłowości dochodziło, chociaż istniały ścisłe procedury i przepisy regulujące funkcjonowanie Wydziałów, począwszy od ich organizacji, poprzez planowanie i realizację działalności promocyjnej, rozbudowaną sprawozdawczość, aż do powszechnie obowiązujących zasad wykonywania budżetu, wzmocnionych wewnętrznymi regulacjami dotyczącymi niektórych aspektów gospodarki finansowej (zarządzanie lokalami mieszkalnymi, pokojami gościnnymi, środkami transportu, rozliczanie kosztów leczenia uprawnionych pracowników oraz edukacji ich dzieci etc.). Wyniki kontroli NIK świadczą też o regresie w stosunku do stanu stwierdzanego w kontrolach przeprowadzanych w Wydziałach Promocji Handlu i Inwestycji w latach 2011-2012.Kontrola potwierdziła także  Wyniki kontroli generalnie potwierdziły aktualność problemów sygnalizowanych już w Informacji o wynikach kontroli Promocji gospodarczej Polski.

Przyczyny niektórych nieprawidłowości leżały poza Wydziałami. Kierownicy Wydziałów nie mieli np. uprawnień do kształtowania wewnętrznej struktury organizacyjnej swoich jednostek, w tym np. do podziału zadań pomiędzy poszczególnych pracowników. Ponadto kierownicy mogli jedynie wnioskować o doprowadzenie stanu zatrudnienia swoich Wydziałów do zgodności regulaminami i planować odpowiednie na ten cel środki. W ślad za akceptacją planów finansowych nie zawsze jednak następowały stosowne decyzje kadrowe Ministra Gospodarki (a następnie Ministra Rozwoju). W efekcie zdarzało się, że kierownicy Wydziałów, pozbawieni uprawnień do kształtowania wewnętrznej organizacji pracy, dla zapewnienia realizacji zadań w warunkach niepełnych obsad personalnych i niestabilności zatrudnienia, powierzali pracownikom obowiązki niezwiązane z zajmowanymi przez nich stanowiskami, naruszając tym samym przepisy regulaminów.

Zasadnicze jednak nieprawidłowości, dotyczące merytorycznej działalności Wydziałów, spowodowane były na ogół przyczynami leżącymi po stronie personelu Wydziałów, a zwłaszcza ich kierowników. Mowa tu o planowaniu zadań promocyjnychbez należytej analizy ich celowości, realizacji przedsięwzięć o wątpliwej wartości promocyjnej, podejmowaniu decyzji finansowych bez właściwego rozeznania potrzeb Wydziału, nieprzestrzeganiu przepisów regulujących gospodarkę finansową Wydziałów oraz udzielanie zamówień publicznych.

Wydziały planowały działalność promocyjną zgodnie ze ściśle określonymi procedurami ustalonymi przez ministra właściwego do spraw gospodarki. Procedury te, wbrew porozumieniu Ministra Gospodarki z Ministrem Spraw Zagranicznych z 2007 r., nie przewidywały udziału placówek dyplomatycznych w procesie planowaniaNie nakładały też obowiązku uzgadniania bądź konsultowania projektów planów promocji z organizacjami przedsiębiorców.

W efekcie wszystkie cztery skontrolowane Wydziały sporządzały plany promocji bez konsultacji z przedsiębiorcami czy choćby krajowymi instytucjami, zaangażowanymi w promocję gospodarczą Polski, a współpraca Wydziałów z placówkami dyplomatycznymi w zakresie promocji nie wykraczała poza sporadyczne konsultacje, wymianę informacji oraz okazjonalną organizację wspólnych przedsięwzięć.

Plany promocji sporządzano głównie w oparciu o „wiedzę i doświadczenie” pracowników Wydziałów oraz ich własną ocenę efektywności poszczególnych wydarzeń. Ten tryb postępowania, charakteryzujący się brakiem elastyczności, wymuszał dostosowanie się beneficjentów do ustalonego przez Wydziały planu działań zamiast pożądanego konstruowania planów promocji zgodnie z realnymi potrzebami polskich firm. Zdarzało się więc, że brak orientacji co do potrzeb lub/i preferencji przedsiębiorców skutkował ujmowaniem w planach przedsięwzięć nietrafionych i koniecznością wycofywania się z ich organizacji. Nie doszła np. do skutku, zaplanowana przez Wydział Promocji Handlu i Inwestycji w Abu Dhabi misja producentów maszyn rolniczych oraz sprzętu przetwórstwa żywności do Ugandy. Z kolei w 2015 Wydział Promocji w Bernie  zmuszony był zrezygnować  z organizacji spotkania networkingowego niemieckojęzycznego Stowarzyszenia Polskich Profesjonalistów w Szwajcarii, ponieważ zaplanowano je w nieodpowiednim terminie i we francuskojęzycznej części Szwajcarii. Ponadto w Wydziale w Bernie, w okresie objętym kontrolą, nie zrealizowano zadań szczegółowych, przydzielanych indywidualnie poszczególnym Wydziałom przez ministra właściwego ds. gospodarki.

W żadnym ze skontrolowanych Wydziałów nie prowadzono badań skuteczności realizowanych działań promocyjnych. Wskaźniki ustalone dla określenia stopnia osiągnięcia celów ustalonych w budżecie zadaniowym Wydziałów opierały się wyłącznie o wykonanie ilościowe, z pomięciem jakości wykonania zadań. Skontrolowane Wydziały do oceny skuteczności swoich działań stosowały (i to w dość ograniczonym stopniu) głównie ankiety satysfakcji przedsiębiorców. Te jednak okazały się jednak narzędziem nieskutecznym, przede wszystkim ze względu na małe zainteresowanie beneficjentów.

NIK negatywnie oceniła stan organizacji skontrolowanych WPHI. W dwóch skontrolowanych Wydziałach Promocji Handlu I Inwestycji stwierdzono niepełne zatrudnienie oraz niestabilną sytuację kadrową (częstą wymianę pracowników), co w połączeniu z ograniczeniami finansowymi utrudniało realizację zadań promocyjnych. W skrajnym przypadku, w  Wydziale w Abu Dhabi zbieg tych okoliczności spowodował, że skala prowadzonej tam działalności promocyjnej była nieadekwatna do znaczenia tego regionu dla polskiej gospodarki. W 11 krajach kompetencji terytorialnej WPHI odbywa się około 100 imprez targowych rocznie, z których połowa w Zjednoczonych Emiratach Arabskich. Wydział Promocji uczestniczył, ze skromnymi stoiskami, w pięciu imprezach targowych. W konsekwencji w większości krajów należących do kompetencji Wydziału w Abu Dhabi polska promocja gospodarcza była praktycznie nieobecna.

We wszystkich skontrolowanych Wydziałach NIK stwierdziła też nieprawidłowości przy realizacji planów finansowych. Polegały one m.in. na działaniach lub zaniechaniach stanowiących naruszenie prawa, nierzetelnym wykonywaniu obowiązków wynikających z ustawy o rachunkowości oraz na niegospodarnym finansowaniu zawyżonych kosztów. W jednym z Wydziałów (WPHI w Paryżu) skala nieprawidłowości uzasadniała negatywną ocenę prowadzenia gospodarki finansowej. Stwierdzono tam działania noszące znamiona naruszenia dyscypliny finansów publicznych, m.in.: uszczuplenie dochodów z wynajmu pokoi gościnnych, jak i udzielenie jednego z zamówień publicznych w niewłaściwym trybie. Kontrola wykazała, że Kierownik Wydziału w Paryżu bezpodstawnie zwalniał niektóre osoby z opłat za korzystanie z tych pokoi lub obniżał im obowiązujące stawki, podczas gdy zgodnie z zasadami ustalonymi przez Ministra Gospodarki, prawo do zwalniania z opłat miał tylko minister.

Inne poważniejsze nieprawidłowości wskazane w raportach polegały m.in. na:

  • dokonaniu wyboru siedziby WPHI w Abu Dhabi bez należytego rozpoznania potrzeb Wydziału i możliwości wynajmu odpowiedniego lokalu, wskutek czego od maja 2014 r. do czerwca 2016 r. ponoszono wyższe koszty najmu za mniejszą powierzchnię niż zajmowana w okresie przeprowadzania czynności kontrolnych,
  • dokonaniu w WPHI w Bernie likwidacji środków trwałych (meble oraz wyposażenie mieszkania służbowego) poprzez ich wyrzucenie lub zniszczenie, bez podjęcia próby ich sprzedaży.

NIK pozytywnie natomiast oceniła rzetelność sprawozdań budżetowych skontrolowanych Wydziałów oraz sprawozdań z działalności promocyjnej (za wyjątkiem placówki w Bernie).

Wnioski i uwagi NIK

Najwyższa Izba Kontroli dostrzega możliwość naprawy instytucjonalnego systemu prowadzenia promocji gospodarczej Polski poza granicami kraju, poprzez szybkie uruchomienie profesjonalnej działalności Zagranicznych Biur Handlowych Polskiej Agencji Inwestycji i Handlu. Mają one zastąpić przewidziane do likwidacji Wydziały Promocji Handlu i Inwestycji. Według  projektu ustawy o wykonywaniu zadań z zakresu promocji polskiej gospodarki przez Polską Agencję Inwestycji i Handlu SA ma to nastąpić w ciągu trzech lat.

Zagraniczne Biura Handlowe Polskiej Agencji Inwestycji i Handlu mają świadczyć na rzecz przedsiębiorców częściowo komercyjne usługi informacyjne oraz udzielać im pomocy w organizacji przedsięwzięć promocyjnych i w nawiązywaniu kontaktów biznesowych. Jest to zakres częściowo tożsamy z zadaniami Wydziałów, dlatego w ocenie NIK istotne jest niedopuszczenie do powtórzenia wad i błędów obecnego systemu. Biura – wedle założeń – nie będą państwowymi jednostkami budżetowymi, niemniej część ich działalności może być finansowana bezpośrednio ze środków publicznych np. przez PAIH, działającą z wyłącznym udziałem kapitału państwowego.

Z informacji NIK wynika także, że w kwestii nowelizacji ustawy o Polskiej Agencji Inwestycji i Handlu wypowiedzą się w najbliższym czasie także parlamentarzyści.