Walka z szarą strefą i wyłudzeniami podatkowymi – czy przestępcy są już w odwrocie?

podatki

Obniżenie progu płatności elektronicznych w transakcjach biznesowych, wprowadzenie jednolitego pliku kontrolnego, pakiet paliwowy czy nowelizacja ustawy o podatku VAT – to tylko część działań legislacyjnych mających na celu walkę z szarą strefą podjętych przez decydentów w ostatnich miesiącach. W kwietniu 2016 roku zespół UN Global Compact, EY i eksperci branżowi przygotowali raport „Przeciwdziałanie Szarej Strefie w Polsce”, w którym przedstawili propozycje zwalczania zjawisk związanych z szarą strefą i tzw. strefą wyłudzeń oraz wynikającej z nich luki podatkowej. Obejmowały one zagadnienia mające znaczenie zarówno dla wszystkich rodzajów działalności gospodarczej, jak i odnoszące się do problemów istniejących w poszczególnych branżach. Znaczna część rozwiązań znalazła się w już uchwalonych lub procedowanych ustawach. Działania w tym obszarze podsumowali także eksperci podczas panelu Walka z szarą strefą i wyłudzeniami podatkowymi – czy przestępcy są już w odwrocie?, który odbył się podczas Forum Ekonomicznego w Krynicy.

Jak wynika z raportu „Przeciwdziałanie Szarej Strefie w Polsce”, w 2014 r. szara strefa wyniosła 12,4% PKB, czyli ok. 214 mld zł i – z tytułu samych podatków CIT i VAT. Tym samym odpowiadała ona za co najmniej 40,3 mld zł ubytku dochodów sektora finansów publicznych.

Najbardziej powszechnym procederem o charakterze ogólnym w ramach szarej strefy jest nierejestrowanie zawieranych transakcji, zarówno w obrocie między przedsiębiorcami, jak i w transakcjach z konsumentami. Często odbywa się to poprzez niewydawanie paragonu nieuważnemu klientowi (lub wydawanie rachunku udającego paragon fiskalny). W innych sytuacjach obie strony transakcji podejmują decyzję o uczestniczeniu w szarej strefie poprzez nierejestrowanie części lub całości wartości transakcji w zamian za niższą cenę.

Niższy próg płatności elektronicznych

Aby ograniczyć szarą strefę z tytułu nierejestrowanych transakcji, w ostatnim czasie zostało podjętych kilka istotnych działań. W kwietniu znowelizowano ustawę o swobodzie działalności gospodarczej oraz ustawy o podatkach dochodowych. W wyniku wprowadzonych zmian próg kwotowy transakcji, od którego przedsiębiorcy zobowiązani są realizować płatności za pośrednictwem rachunku bankowego, został obniżony z 15 tys. euro do 15 tys. zł. W ustawach podatkowych zostały natomiast przewidziane konsekwencje z tytułu dokonywania płatności bez pośrednictwa rachunku bankowego, z naruszeniem przepisów o limicie kwotowym: przedsiębiorca nie może zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów takich płatności. Takie rozwiązania mają przyczynić się do zmniejszenia obrotu nierejestrowanego i wynikającej z niego luki podatkowej.

Jednolity plik kontrolny

Jednym z nowych narzędzi mogących przyczynić się także do efektywnej walki ze strefą wyłudzeń jest jednolity plik kontrolny. Po pierwsze, w toku kontroli podatkowych organy podatkowe mogą żądać od podatników przekazania danych z ksiąg rachunkowych według określonej struktury logicznej. Po drugie, w wyniku tegorocznej nowelizacji Ordynacji podatkowej oraz ustawy o VAT, podatnicy zostali zobowiązani do comiesięcznego przekazywania w formie elektronicznej ewidencji VAT przygotowanej zgodnie ze strukturą logiczną jednolitego pliku kontrolnego. Od 1 lipca obowiązek ten dotyczy tylko dużych przedsiębiorców, natomiast od 1 stycznia 2018 r. obejmie on już wszystkich podatników.

Równolegle Minister Finansów utworzył spółkę celową Aplikacje Krytyczne, powołaną do celów informatyzacji służb skarbowych. Spółka ma za zadanie dostarczyć aplikacje teleinformatyczne, które zwiększą efektywność działania administracji skarbowej (szybką analizę ryzyka i wsparcie automatyzacji kontroli), głównie poprzez szybką identyfikację tzw. „znikających” podatników.

Ponadto, Minister Rozwoju przedstawił w sierpniu projekt rozporządzenia w sprawie kas rejestrujących. Przewiduje on wprowadzenie od 1 stycznia 2018 r. tzw. e-kas fiskalnych (których cele i zasady funkcjonowania zostały przedstawione w raporcie „Przeciwdziałanie Szarej Strefie w Polsce”). Dzięki e-kasom możliwa będzie transmisja online danych z kas fiskalnych (w formacie jednolitego pliku kontrolnego) do centralnej bazy danych prowadzonej przez Ministra Finansów, co umożliwi kontrolę nad transakcjami z konsumentami i przyczyni się do ograniczenia obrotu nierejestrowanego również w zakresie tych transakcji.

Dalsze uszczelnianie podatku VAT

Aktualnie w Ministerstwie Finansów toczą się prace nad dużą nowelizacją ustawy o VAT, która zgodnie z założeniami ma wejść w życie od 2017 r. Jej podstawowym celem jest ograniczenie nadużyć w VAT, a jego uzupełnieniem mają być projektowane zmiany zaostrzające przepisy karne dla oszustów podatkowych w kodeksie karnym i kodeksie karnym skarbowym, przygotowywane w Ministerstwie Sprawiedliwości. Kluczowe zmiany mają objąć: rozszerzenie katalogu towarów objętych odwrotnym obciążeniem VAT (procesory, niektóre towary z kategorii srebra i złota), ograniczenie możliwości rozliczeń kwartalnych, możliwość szybkiego wyrejestrowywania podatników VAT oraz odmowy rejestracji, wprowadzenie w określonych przypadkach kaucji rejestracyjnej oraz wprowadzenie sankcyjnej stawki VAT dotyczącej kwot zawyżonego podatku naliczonego (lub zaniżonego podatku należnego) w wysokości 30 procent.

Konsolidacja administracji skarbowej i celnej

W Sejmie został ponadto złożony projekt ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej. Przewidziany sposób organizacji administracji skarbowej oznaczać będzie konsolidację w skali całego kraju Służby Celnej, Administracji Podatkowej oraz Urzędów Kontroli Skarbowej. Oczekiwanym skutkiem takiej konsolidacji ma być zwiększenie skuteczności poboru należności podatkowych i celnych z jednoczesnym spadkiem kosztów funkcjonowania administracji skarbowej w stosunku do uzyskiwanych dochodów budżetowych.

Pakiet paliwowy

Szereg sektorów, w tym m.in. opisane w raporcie: branża paliwowa, rynek zakładów bukmacherskich i automatów do gier, branża tytoniowa oraz branża spirytusowa są bardzo eksponowane na działania przestępców. Analiza funkcjonowania sektora paliwowego wykazała, że w tej branży szczególnie dostrzega się problem wyłudzeń VAT oraz oszustw akcyzowych wykorzystujących zasady konstrukcyjne tych podatków pośrednich, w szczególności dotyczące opodatkowania transakcji o charakterze transgranicznym między państwami członkowskimi Unii Europejskiej. Tworzeniu struktur podmiotów i procesów służących wyłudzaniu podatków w branży paliwowej sprzyjał dotychczas brak kompleksowych regulacji prawnych dotyczących obrotu tymi wyrobami oraz rozproszony system organów administracji kontrolujących zgodność obrotu paliwami z prawem.

rynek paliw.png

Odpowiedzią na sygnalizowane przez branżę paliwową nieprawidłowości oraz konieczność podjęcia działań zapobiegających wyłudzaniu podatku od towarów i usług w obrocie paliwami są lipcowe nowelizacje obejmujące w szczególności prawo energetyczne, ustawę o VAT i ustawę o podatku akcyzowym. Proceder wyłudzania podatku od towarów i usług w obrocie paliwami związany jest przede wszystkim z ich wewnątrzwspólnotowym nabywaniem w procedurze zawieszonego poboru akcyzy i sprzedażą w kraju bez płacenia podatku VAT. Zgodnie z nową regulacją, koncesje na obrót paliwami z zagranicą będą przyznawane wyłącznie podmiotom mającym siedzibę w Polsce lub przedsiębiorstwom zagranicznym, które posiadają oddział w Polsce. Pozwoli to na powiązanie obowiązku koncesjonowania obrotu paliwami płynnymi ze statusem podatnika podatku VAT oraz w rezultacie – na zwiększenie efektywności nadzoru państwowego nad realizacją obowiązków podatkowych i administracyjnych związanych z obrotem paliwami. W związku z wprowadzonymi zmianami, ograniczenie strat budżetu wynikające z oszustw VAT ma wynieść blisko 28 mld zł w perspektywie dziesięcioletniej.

Z kolei reakcją na stosowane mechanizmy oszustw wykorzystujące aktualną konstrukcję opodatkowania obrotu wewnątrzwspólnotowego (WNT), w której nabycie paliwa jest neutralne podatkowo i do tej pory nie wiązało się z koniecznością faktycznej zapłaty, wprowadzono obowiązek zapłaty podatku z tytułu WNT paliw koncesjonowanych w momencie wprowadzenia paliwa do kraju. Zapłacony w ten sposób podatek pomniejsza podatek należny do zapłaty wynikający z deklaracji podatkowej.

Papierosy i alkohol

W raporcie opisano również mechanizmy działania podmiotów z szarej strefy charakterystyczne dla rynku wyrobów tytoniowych oraz alkoholi wysokoprocentowych. W przypadku wyrobów tytoniowych głównym kanałem wprowadzania ich na polski rynek nielegalnie (i bez podatku) jest przemyt. Z uwagi na swoje położenie geograficzne Polska jest rynkiem docelowym dla nielegalnych wyrobów tytoniowych przemycanych z położonych blisko państw o zupełnie innych reżimach podatkowych oraz wyraźnie niższych kosztach produkcji, takich jak Białoruś, Mołdawia, Rosja i Ukraina. Ponadto, Polska jest także miejscem nielegalnego tranzytu oraz produkcji wyrobów tytoniowych na rynki Europy Zachodniej. Z kolei na polski rynek trafia krajanka tytoniowa, czyli pocięty tytoń wykorzystywany do produkcji papierosów. Proceder ten jest najczęściej domeną zorganizowanych grup przestępczych. Warto zaznaczyć, że po wielu latach systematycznego wzrostu, w 2015 roku prawdopodobnie po raz pierwszy miał miejsce niewielki spadek szarej strefy na tym rynku.

wykres_3.jpg

W przypadku wyrobów spirytusowych główne mechanizmy nielegalnego wprowadzenia do obrotu tych wyrobów to przemyt (najczęściej z państw Europy Wschodniej, gdzie ceny alkoholu są znacząco niższe niż w Polsce), nielegalna produkcja oraz mechanizm szczególny dla tego rynku – odkażanie alkoholu technicznego. Temu ostatniemu zjawisku sprzyjają: faktyczny brak obciążeń akcyzowych dla alkoholu etylowego nieprzeznaczonego do celów spożywczych, niskie koszty jego oczyszczania oraz stosunkowo duża skuteczność procesu technologicznego mającego na celu pozbycie się wyczuwalnego w smaku i aromacie śladu substancji skażającej. Procederowi temu sprzyja także fakt, że regulacje Unii Europejskiej nie przewidują pełnej harmonizacji w zakresie stosowanych substancji skażających (w ramach podziału na skażalniki całkowite i częściowe).

W dużej mierze odpowiedzią na istniejący proceder odkażania alkoholu skażonego jest lipcowa zmiana rozporządzenia Ministra Finansów dotyczącego środków skażających alkohol etylowy. Zmiana rozporządzenia ograniczyła wykaz dopuszczalnych skażalników oraz przyporządkowała je do poszczególnych branż zużywających skażony alkohol (zwolniony od akcyzy) do produkcji produktów nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi. Zmiana rozporządzenia ma na celu zwiększenie kontroli faktycznego wykorzystania alkoholu (skażonego krajowymi skażalnikami) na cele zwolnione od akcyzy.

W przypadku obu tych rynków, w ostatnich miesiącach obserwuje się intensyfikację działań kontrolnych Służby Celnej i kontroli skarbowej działających we współpracy z innymi służbami – Strażą Graniczną, Policją, CBA i ABW.

Gra w otwarte karty

W raporcie przedstawione zostały również problemy specyficzne dla branży hazardowej, skutkujące powstaniem luki podatkowej. Po pierwsze, problemem tego sektora są nielegalne automaty do gier. W związku z wygaszeniem od 2010 roku legalnego rynku gier na automatach o  niskich wygranych poza kasynami, w  tym segmencie rynku, jak wskazują przedstawiciele branży, widoczny jest rozwój szarej strefy. Jednym z jej przejawów są nielegalne gry z wykorzystaniem automatów do gier organizowane przez podmioty działające bez stosownych zezwoleń i nieodprowadzające podatków. Po drugie, problemy związane z urządzaniem zakładów bukmacherskich w internecie przez podmioty nieposiadające zezwolenia udzielonego przez polskie organy (tzw. zakłady wzajemne offshore). Rezultatem takiej działalności jest przede wszystkim zmniejszenie wpływów z tytułu podatku od gier uzyskiwanego od legalnie działających w Polsce podmiotów.

rynek zakładów bukmacherskich i automatów do gier.png

Rząd przedstawił projekt dużej nowelizacji ustawy o grach hazardowych, mający na celu zmniejszenie skali występowania szarej strefy w zakresie gier na automatach oraz gier w Internecie. W projekcie znalazły się propozycje wprowadzenia narzędzi prawnych umożliwiających blokowanie stron internetowych nielegalnych operatorów, jak również utrudnienie dokonywania płatności na ich rzecz. W odniesieniu do automatów do gier, realizacji celów ma służyć objęcie urządzania tych gier poza kasynami monopolem państwa. Zaproponowany został również katalog kar pieniężnych, które mogą być nakładane na podmioty naruszające postanowienia przepisów ustawy o grach hazardowych. Według Ministerstwa Finansów, w perspektywie 10 lat wpływy do budżetu państwa z tytułu podatku od gier oraz dopłat przy urządzaniu gier na automatach poza kasynami gry oraz z tytułu zakładów online wyniosą ok. 23 mld zł.

Czy przestępcy są w odwrocie?

– Zbyt mało czasu minęło, żeby mówić, że przestępcy są w odwrocie, ale dane są zachęcające. Myślę, że obligatoryjne płatności bezgotówkowe, klauzula dotycząca unikania opodatkowania, pakiet paliwowy – to sprawdzone rozwiązania na świecie. Zbyt długo może czekaliśmy na to w Polsce. W 2017 roku oczekujemy, że efekty tych zmian będą największe – powiedział w czasie panelu Wiesław Jasiński, wiceminister finansów. – Najprawdopodobniej we wrześniu będzie ogłoszony duży pakiet uszczelniający podatek VAT. Znaleźć się w nim mają między innymi rozwiązania dotyczące rejestrowania i wyrejestrowania podatników. Ministerstwo planuje także rezygnację z części rozwiązań dotyczących kwartalnego podatku od towarów i usług. W nowym pakiecie odwróconym podatkiem VAT mają zostać objęte także procesory i dyski twarde.

– Bardzo pozytywnie oceniam zmiany w administracji, z których wynika większa możliwość koordynowania wszystkich służb, a przez to skupienie się na celu, jakim jest rozbicie przestępczości podatkowej. Widać sens działań, istnienie „master planu”, który zakłada dostosowywanie kolejnych przepisów nie tylko podatkowych, ale też branżowych (w branżach wrażliwych) tak, aby możliwe było wyeliminowanie procederu. Jako doradcy podatkowi pracujący dla uczciwych podatników, których biznes był zabierany przez przestępców postulowaliśmy o to od dawna – cieszę się, że się doczekaliśmy – powiedział Jarosław Koziński, Partner Zarządzający Działem Doradztwa Podatkowego EY. – Będziemy w dalszym ciągu wspierać zagrożone branże, naszymi możliwościami analitycznymi, umiejętnościami rozwiązywania problemów na styku prawa krajowego i europejskiego i formułowaniem wraz biznesem profesjonalnych postulatów zmian, które pomogą administracji ostatecznie rozprawić się z problemem wyłudzeń VAT, przemytu i nieuczciwej czarno-szarej strefy – podsumował.