Korupcja dotyczy nie tylko polityków i urzędników, ale również przedsiębiorców. Co roku nowe państwa podejmują liczne działania na rzecz przeciwdziałania temu zjawisku. 1 czerwca 2017 r. we Francji weszła w życie nowa ustawa Sapin II, która ma pomóc w zwalczaniu korupcji, a także zwiększyć przejrzystość w sferach politycznej i gospodarczej. Francuska regulacja wzorowana jest na istniejących już wcześniej rozwiązaniach brytyjskich, amerykańskich i szwajcarskich.
Obowiązek wprowadzenia mechanizmów wynikających z ustawy dotyczy spółek, które zatrudniają więcej niż 500 pracowników, spółek należących do grup zatrudniających więcej niż 500 pracowników lub spółek, których obroty roczne lub obroty skonsolidowane są na poziomie wyższym niż 100 mln euro. W przypadku grup kapitałowych ustawa przewiduje rozszerzenie obowiązków także na oddziały oraz podmioty kontrolowane w innych krajach. Oznacza to, że wskazane kryteria dotyczą przedsiębiorstw z francuskim kapitałem działających na całym świecie, a zatem także polskie spółki mogą podlegać temu obowiązkowi. Obowiązek ustanowienia programu antykorupcyjnego może także zostać nałożony na osobę prawną w ramach postępowania karnego w razie jej skazania za przestępstwo korupcji lub inne przestępstwo przeciwko uczciwości, niezależnie od rozmiarów prowadzonej przez nią działalności. Dla podmiotów zagranicznych nie ma to jednak obecnie istotnego znaczenia, gdyż na razie nie istnieją instrumenty prawne, które dawałyby podstawy do wzajemnego uznawania i wykonywania tego rodzaju kar.
Spis treści:
Jakie obowiązki nakłada ustawa Sapin II na przedsiębiorców?
Podstawowym założeniem ustawy jest nałożenie na średnie i duże przedsiębiorstwa obowiązku walki z korupcją poprzez zapewnienie adekwatnych środków i procedur wewnętrznych, zwanych antykorupcyjnymi procedurami zgodności. Przede wszystkim przedsiębiorstwa zobligowane są do stworzenia tzw. mapy ryzyka, która ma na celu zdiagnozowanie, jakie rodzaje korupcji dotyczą danego przedsiębiorstwa (jest to zależne od profilu jego działalności). Poza tym powinny wprowadzić kodeks etyki, w którym zdefiniowane będą nie tylko zachowania niedozwolone, ale także wartości i aktywności preferowane przez firmę. Konieczne jest wprowadzenie sankcji dla pracowników, którzy dopuszczą się złamania zasad określonych w kodeksie. System kar powinien być jasno zdefiniowany i obejmować zarówno kary dyscyplinarne, jak i finansowe. Z praktycznego punktu widzenia interesującym rozwiązaniem jest ustanowienie takiego kodeksu w formie załącznika do umowy o pracę, co znacznie ułatwi wyciągnięcie konsekwencji względem pracownika.
Oprócz tego przedsiębiorstwa są zobowiązane wprowadzić wewnętrzny system informowania, tzw. system whistleblowingowy, który umożliwi pracownikom sygnalizowanie zaobserwowanych naruszeń. Powinien on być tak skonstruowany, aby zagwarantować ochronę tożsamości osoby ujawniającej nieprawidłowości i zapewnić opiekę w przypadku ewentualnych działań dyskryminacyjnych. Kolejnym obowiązkiem, który wprowadza ustawa Sapin II, jest weryfikacja klientów, dostawców i pośredników w kontekście zidentyfikowanych wcześniej zagrożeń. Ustawa nie określa jednak szczegółowo metod, jakimi mogą posłużyć się przedsiębiorcy przy ocenie doświadczenia i kompetencji kontrahentów. Przykładowo może to polegać na sprawdzeniu ogólnodostępnych rejestrów, skorzystaniu z raportów wywiadu gospodarczego lub też zobowiązaniu do złożenia oświadczenia, z którego wynika, że wobec kontrahenta nie są prowadzone postępowania lub też nie zostały wydane wyroki w związku z praktykami korupcyjnymi. Regulacje ustawowe obligują również do kontroli na poziomie księgowym, a więc kontroli kosztów i płatności. Dodatkowo pojawia się konieczność podjęcia działań o charakterze szkoleniowym, zwłaszcza w stosunku do kadry kierowniczej oraz pracowników wystawionych na ryzyko łapownictwa i płatnej protekcji. Powinny być one dostosowane do wspomnianej wcześniej mapy ryzyka. Ostatnim elementem jest wdrożenie procedur kontroli wewnętrznej, która oceni efektywność programu.
Dotkliwe kary za złamanie przepisów
Odpowiedzialność została ukształtowana w ustawie Sapin II dwustopniowo. Po pierwsze, za nieopracowanie i niewprowadzenie odpowiednich systemów wewnątrz firmy odpowiedzialność osobistą poniosą prezesi firm, managerowie i dyrektorzy przedsiębiorstw. Kary pieniężne dla osób fizycznych wyniosą maksymalnie 200 tys. euro, a w przypadku osób prawnych nawet 1 mln euro. Po drugie, nałożenie sankcji finansowej grozi także za złamanie przepisów ustawy. W tym przypadku jej wysokość jest ograniczona do 30% obrotów firmy za ostatnie trzy lata działalności. Dodatkowo należy się liczyć z wykluczeniem z systemu zamówień publicznych i możliwością upublicznienia wyroku. Do monitorowania skuteczności antykorupcyjnego programu zgodności realizowanego przez przedsiębiorstwa oraz karania naruszeń obowiązków wynikających z ustawy został powołany niezależny wyspecjalizowany organ administracyjny, tj. Agencja Antykorupcyjna (Agence Française Anticorruption).
Polscy przedsiębiorcy mogą skorzystać z francuskich rozwiązań
W Polsce nikt na razie nie myśli o wdrażaniu podobnych przepisów. Mimo że kodeks karny penalizuje zjawisko korupcji, to nie ma mechanizmów, które jakkolwiek różnicowałyby ją w obrocie gospodarczym. Nic nie stoi jednak na przeszkodzie, by polscy przedsiębiorcy z własnej inicjatywy implementowali podobne rozwiązania w ramach kierowanych przez nich organizacji. Oczywiście nie może być w tym przypadku mowy o karaniu kogokolwiek. Pracodawca może jednak skorzystać z pełnego zakresu środków zmierzających do ograniczenia zjawiska korupcji pracowniczej lub, subtelniej mówiąc, nadużyć pracowniczych.
Tzw. polityka antyfraudowa to pakiet działań obliczonych na minimalizowanie ryzyka, jakie niesie ze sobą ewentualna nieuczciwość pracowników organizacji. Tak jak w przypadku wspomnianej francuskiej ustawy, koncentruje się ona na wielu aspektach. Są to m.in. wytypowanie obszarów szczególnie podatnych na zjawisko, określenie jego rozmiaru oraz analiza występujących przypadków. Na tej podstawie opracowane zostają procedury, których implementacja powinna być poprzedzona odpowiednimi szkoleniami personelu, zmianami strukturalnymi, a także ustanowieniem specjalnych kanałów komunikacji i, w razie potrzeby, nadzoru nad funkcjonowaniem stworzonego w ten sposób systemu.
Niewątpliwym plusem wynikającym z braku przymusu polskiego ustawodawcy jest możliwość dostosowywania przyjętych rozwiązań do potrzeb przedsiębiorców. Nie każda organizacja potrzebuje systemu rozbudowanego i obciążającego nie tylko budżet, ale również personel przedsiębiorstwa. Niejednokrotnie wystarczą same szkolenia lub studium poszczególnych przypadków. Skuteczność rozwiązań jest bowiem najwyższa wtedy, kiedy ich wdrożenie jest wynikiem świadomej i opartej na logicznych analizach potrzebie, a nie ustawowym przymusie. Nie ma gotowych i uniwersalnych procedur antyfraudowych, które można natychmiast po ich zakupie wdrożyć w każdej, dowolnej organizacji. Tworzenie polityki przeciwdziałania nadużyciom pracowniczym to proces dedykowany, oparty na mnóstwie zmiennych, koniecznych do identyfikacji przed przystąpieniem do budowy systemowych rozwiązań.
Warto wdrożyć procedury antykorupcyjne
Współcześnie korupcja jest dość częstym zjawiskiem w obrocie gospodarczym. Wysokie kary pieniężne i spora odpowiedzialność przedsiębiorstw wynikająca z niezastosowania bądź złamania przepisów ustawy powinny skłonić przedsiębiorców do jak najszybszego opracowania i zastosowania programów antykorupcyjnych. Ponadto ich wprowadzenie wydaje się korzystne także dla podmiotów niezobowiązanych przepisami prawa, które mogą w ten sposób wyróżnić się na tle konkurencji stosowaniem wysokich standardów prowadzenia działalności gospodarczej. Jednakże wdrożenie procedur antykorupcyjnych jest skomplikowanym procesem, który wymaga specjalistycznej wiedzy i doświadczenia, dlatego nieoceniona będzie pomoc wykwalifikowanego prawnika.
Autor:
Profesjonalny Wywiad Gospodarczy „Skarbiec” Sp. z o.o.
