Sektor produkcji audiowizualnej w Polsce szybko odrabia straty po pandemii, jednak brak dostępu do finansowania pomostowego stanowi największą barierę dla dalszego rozwoju branży, wynika z raportu Krajowej Izby Producentów Audiowizualnych (KIPA) i firmy doradczej PwC Polska. Polska jest obecnie odpowiedzialna za jedynie około 3,4% przychodów sektora produkcji audiowizualnej w Unii Europejskiej – wartość przychodów sektora w Polsce to 8 mld złotych. Potencjał do rozwoju branży jest duży, ale kluczowe będzie zapewnienie dostępu do specjalistycznych instrumentów finansowych oraz budowanie wiedzy na temat specyfiki sektora wśród instytucji finansowych.
Zespół doradztwa dla sektora publicznego i analiz ekonomicznych PwC wspólnie z Krajową Izbą Producentów Audiowizualnych (KIPA) przeprowadził pierwsze w Polsce dogłębne badanie sektora produkcji filmów i seriali. Oprócz zebrania informacji o rynku, zdiagnozowane zostały największe bariery dla dalszego rozwoju tego sektora w naszym kraju oraz wydano rekomendacje w zakresie ich zminimalizowania.
“Polski rynek produkcji audiowizualnej wart jest dzisiaj około 8 mld zł i rozwija się dynamicznie, chociaż wolniej niż na świecie i w Europie. W 2022 roku wyprodukowaliśmy 112 filmów pełnometrażowych, z czego 71 przeznaczonych do premiery w kinie. Dostęp polskich producentów filmowych do pieniądza to jeden z warunków wolności i niezależności twórców, a zatem jakości polskiego filmu autorskiego. Myślenie o rozwoju kina niezależnego w Polsce powinno zakładać wprowadzanie nowych, sprawdzonych w Europie instrumentów finansowych. Popularność i prestiż polskiego kina muszą iść ramię w ramię z tworzeniem producentom odpowiednich warunków rynkowych, w tym komfortu produkcji w obszarze płynności finansowej” – mówi Irena Strzałkowska, prezes KIPA.
Producenci w Polsce wskazują na brak dostępnych instrumentów finansowych umożliwiających realizację produkcji filmowej, przeznaczonych dla sektora i skonstruowanych zgodnie z jego specyfiką. Dla 84,7% producentów największą barierę rozwoju branży stanowi utrudniony dostęp do finansowania. Z kolei 79,6% respondentów doświadczyło problemów z płynnością finansową.
“Kluczowe do rozwoju branży jest zapewnienie dostępu do specjalistycznych instrumentów finansowych oraz budowanie wiedzy na temat specyfiki sektora wśród instytucji finansowych. Odpowiednio skonstruowane mechanizmy finansowania mogą nie tylko przyspieszyć rozwój branży, ale również przyczynić się do wzrostu jej konkurencyjności na arenie międzynarodowej” – mówi dr Paweł Oleszczuk, wicedyrektor PwC Polska, zespół doradztwa dla sektora publicznego i analiz ekonomicznych.
Wynika to m.in. z braku dostępności do finansowania instytucjonalnego. Banki w Polsce nie mają polityki kredytowej dla tego sektora, przez co analitycy nie znają go i traktują zgodnie ze standardową metodyką przyjętą dla małych i średnich przedsiębiorstw. Tymczasem sektor produkcji filmowej charakteryzuje się specyficznymi przepływami pieniężnymi, które nie mieszczą się w schematach znanych z innych przedsięwzięć; dodatkowo, sukces rynkowy filmu trudno jest ocenić nie mając specjalistycznej wiedzy.
“Banki to instytucje zaufania publicznego, które w 90% dysponują środkami powierzonymi im przez klientów. Warto o tym pamiętać, kiedy narzekamy czasem, że dostęp do finansowania w bankach nie jest łatwy. Imperatywem każdego banku jest zapewnienie bezpieczeństwa środkom powierzonym mu przez deponentów. Prawo bankowe, regulacje KNF, ale też po prostu kształtowana przez dziesięciolecia sztuka zarządzania ryzykiem powoduje, że podejście banków do kredytowania musi być i jest konserwatywne oraz ostrożne. W takim podejściu finansowanie wystandaryzowane i powtarzalne zawsze jest bardziej pożądane niż nietypowe i rzadkie” – mówi Bartosz Kublik, wiceprezes Związku Banków Polskich.
Banki w Polsce mogłyby skorzystać na finansowaniu pomostowym produkcji filmowej wspieranej przez Polski Instytut Sztuki Filmowej (PISF). Przyznane przez PISF dofinansowanie, czy to w formie dotacji czy zachęt jest gwarantowane o ile producent ukończy film – np. ostatnia rata dotacji PISF wypłacana po złożeniu kopii filmu do Filmoteki Narodowej (FINA).
“Przy aktualnie stale rosnącej wartości polskiego rynku audiowizualnego, znalezienie rozwiązań związanych z obsługą dłużną projektów jest jedynie kwestią czasu. Rodzimym rynkiem coraz bardziej interesują się instytucje zagraniczne wykazujące się większą elastycznością analityczną od rodzimych podmiotów bankowych i parabankowych. Rynek polski powoli profesjonalizuje się w zakresie wiedzy merytorycznego przygotowania producentów (Madants korzysta z usług completion bond) – dopóki jednak nie będzie otwartości na właściwy dialog rodzimego systemu bankowego, produkty zarówno gwarancyjne jak i kredytowe będą dostępne jedynie dla wąskiej grupy producentów” – mówi Klaudia Śmieja-Rostworowska, Madants.
Ryzyko nieukończenia filmu minimalizowane jest z kolei wyspecjalizowanym ubezpieczeniem. W branży filmowej standardem powinno być wykupienie polisy Wszystkich Ryzyk Produkcji Filmowej, której podstawą jest ubezpieczenie nośnika tzn. jeśli cokolwiek stanie się z nagranym materiałem ubezpieczyciel pokryje straty. Do tej polisy dokładane są kolejne elementy związane z planem filmowym m.in. niepojawienie się kluczowych osób na planie, czy niedostępność lokalizacji zdjęciowej.
“Rozwój branży filmowej to nie tylko postępy w sferze artystycznej, ale także rosnący rynek oraz stabilny i przewidywalny system pracy. Finansowanie inwestycyjne i dotacyjne produkcji musi być wspierane praktycznymi instrumentami zapewniającymi płynność, a w tym obszarze znakomicie mogą odnaleźć się lokalne banki. Jestem przekonany, że poznanie naszej branży i specyfiki jej funkcjonowania może przekonać sektor bankowy do współpracy z filmowcami z obopólnymi korzyściami. Raport KIPA opracowany we współpracy z PwC Polska jest milowym krokiem do zbliżenia i nawiązania stałej relacji między branżą audiowizualną a sektorem bankowym” – mówi Kamil Przełęcki, CINEO STUDIO.
Kredyty gwarantowane dotacjami i zachętami PISF, a dodatkowo wsparte ubezpieczeniem mogłyby być obarczone akceptowalnym ryzykiem z punktu widzenia banków, a producentom usprawniłyby procesy produkcji filmowej, a odsetki stanowiłyby zysk dla banków.
“W ostatnim czasie kluczową barierą w dalszym rozwoju sektora rodzimej niezależnej produkcji audiowizualnej stała się kwestia utrudnionego dostępu do instrumentów finansowania dłużnego. Jako producenci dóbr kultury i rozrywki mamy bardzo nietypowy schemat działalności, w którym najczęściej całość kosztów sięgających wielu milionów złotych musimy ponieść w krótkim okresie realizacji projektu, a przychody z eksploatacji osiągamy dopiero po jego zakończeniu. To generuje duże zapotrzebowanie na kapitał obrotowy. Jednocześnie też borykamy się z nieznajomością specyfiki produkcji filmowej wśród instytucji bankowych, które traktują nasz biznes, jak każdy inny. Stąd w ramach Krajowej Izby Producentów Audiowizualnych podjęliśmy działania zmierzające do zbliżenia z sektorem bankowym i wypracowania przyjaznych producentom procedur oceny ryzyka i zdolności kredytowych dedykowanych producentom AV” – mówi Piotr Belka, wiceprezes Artrama Sp. z o.o., członek zarządu KIPA.
Oprócz wsparcia banków, w Polsce brakuje osobnej instytucji (np. funduszu, banku inwestycyjnego, czy pożyczkodawcy) komercyjnie zajmującej się wsparciem finansowym dedykowanym producentom filmowym. Taki podmiot powinien skupiać kompetencje pozwalające na ocenę ekonomiczną produkcji audiowizualnej, aby móc zagospodarować istniejącą lukę rynkową.
Zdaniem producentów do profesjonalizacji rynku produkcji audiowizualnej w Polsce przyczyniłaby się dostępność instrumentów takich jak: kredyt obrotowy (47,5% wskazań), kredyt pod gwarancję BGK (44,1%) oraz completion bonds (27,1%), czyli specjalna usługa gwarancyjna dedykowana branży filmowej na ukończenie filmu.
Rynek w liczbach
Na podstawie publikowanych przez PISF list projektów, którym udzielono dofinansowania oraz podmiotów, które je realizują, można oszacować, że na polskim rynku działa aktualnie ok. 300 podmiotów zajmujących się stricte produkcją filmów i seriali. Zgodnie z danymi GUS, w 2022 roku w Polsce wyprodukowano łącznie 367 filmów, w tym 112 pełnometrażowych (z czego 71 przeznaczonych było do premiery w kinie) oraz 255 średniometrażowych i krótkometrażowych — jest to najwyższy wynik od 5 lat. Polski rynek audiowizualny zdominowały produkcję filmów fabularnych i dokumentalnych. Polska jest obecnie odpowiedzialna za ok. 3,4% przychodów sektora produkcji audiowizualnej w Unii Europejskiej.
Prognozy wskazują, że globalny i polski rynek kinowy ma przekroczyć poziom sprzed pandemii w 2025 roku. Dla rynku Europy Środkowo-Wschodniej prognozuje się przekroczenie wartości z 2019 roku już w 2024 roku. Polski rynek ma jednak rosnąć wolniej w porównaniu do regionu i całego świata — CAGR (Compound Annual Growth Rate – średnia roczna stopa wzrostu) w latach 2022-2027 ma wynieść 10,8% (dla świata i regionu Europy Środkowo-Wschodniej to odpowiednio 13 i 11,7%).
Według szacunków Eurostatu, europejski rynek produkcji audiowizualnej (według wartości przychodów przedsiębiorstw z branży) wycenić można na ok. 50 mld euro. W branży funkcjonuje ok. 133 tys. przedsiębiorstw, zatrudniających ponad 330 tys. osób. Pod względem zatrudnienia w branży Polska znajduje się na 6. miejscu w UE po Niemczech, Francji, Hiszpanii, Holandii i Włoszech (ostatnie dostępne dane za 2021 r.).
O raporcie
Badanie zostało przeprowadzone poprzez analizę jakościową i ilościową w oparciu o desk research oraz dane otrzymane w odpowiedzi na zapytanie do polskich producentów audiowizualnych. Na przełomie sierpnia i września 2023 roku została przeprowadzona ankieta CAWI (Computer-Assisted Web Interview) wśród podmiotów zrzeszonych w Krajowej Izbie Producentów Audiowizualnych. Ankieta składała się z 22 pytań i zebrano w niej 59 odpowiedzi.
W toku realizacji prac przeprowadzono w sumie 17 wywiadów pogłębionych (IDI — In-Depth Interviews) — 12 wywiadów z przedstawicielami sektora produkcji audiowizualnej oraz 5 wywiadów pogłębionych z przedstawicielami instytucji finansowych. Przesłano także zapytania do działów komunikacji polskich banków. Wywiady te miały na celu pogłębienie wniosków zebranych na podstawie analizy desk research oraz w badaniu CAWI. Przeprowadzona analiza benchmarkingowa miała na celu porównanie systemu wsparcia publicznego oraz finansowania dłużnego funkcjonujących w różnych krajach europejskich z systemem polskim i była jednym ze źródeł rekomendacji.
Raport został dofinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z programu Rozwój Sektorów Kreatywnych. Partnerami raportu są firmy MAKonLine Ubezpieczenia, Artrama i MTL Maxfilm. Raport został patronatem przez Zarząd Związku Banków Polskich.
