W Europie, w przeciwieństwie do USA, powszechne programy zachowania miejsc pracy pomogły zapobiec masowemu bezrobociu w krótkim okresie czasu. Blisko jedna trzecia siły roboczej Europy lub 45 milionów miejsc pracy w pięciu największych gospodarkach korzysta obecnie z krajowych programów wsparcia zatrudnienia (zob. Rysunek 1). Sukces niemieckiego Kurzarbeit podczas wielkiego kryzysu finansowego z pewnością skłonił wiele rządów europejskich do przyjęcia rozwiązań dotyczących skróconego czasu pracy, aby złagodzić powiązane z Covid-19 uderzenie w rynki pracy. Firmy mogły zredukować godziny pracy pracowników, przy czym rząd pokrywał dużą część utraconego dochodu (od 60% do 100%, zob. Aneks do raportu dla uzyskania dalszych informacji). Pomimo nadzwyczajnych środków wsparcia, ekonomiści Allianz i Euler Hermes spodziewają się jednak w 2020 roku 4,3 mln dodatkowych bezrobotnych tylko w pięciu największych gospodarkach europejskich.
Rysunek 1: Stopa bezrobocia i liczba pracowników biorących udział w programach skróconego czasu pracy (% siły roboczej w 2019 r.)
Obecnie Europejscy decydenci przekształcają pierwotny program częściowego skrócenia czasu pracy w kierunku dłuższych, lecz mniej szczodrych programów. Priorytetowo będą traktowana tzw. sektory „późnych kwiatów”. W większości krajów szczodrość programu jest redukowana, z wyjątkiem najbardziej dotkniętych sektorów, aby uniknąć wyciągnięcia wtyczki zbyt wcześnie. Po drugie, wiele krajów ogłosiło przedłużenie programów zachowania miejsc pracy, aby na krótszą metę zmniejszyć niepewność firm, przekształcając je w de facto programy subsydiów płacowych w celu wsparcia ożywienia gospodarki. Ostatecznie, wygląda na to, że to w sześciu sektorach „późnych kwiatów” (transport i magazynowanie, zakwaterowanie i usługi gastronomiczne, sztuka, rozrywka i rekreacja, handel detaliczny i hurtowy oraz przemysł i budownictwo) rządy będą koncentrować największy wysiłek na ochronie miejsc pracy, ponieważ nie ma widoków na powrót w nich do poziomu działalności sprzed kryzysu przed końcem 2021 r. z czterech powodów:
- bieżące ograniczenia sanitarne wpływają bezpośrednio na działalność tych sektorów – począwszy od zasad dystansowania społecznego, które ograniczają liczbę osób w restauracjach i sklepach, do faktycznych zakazów podróży międzynarodowych i udziału w wydarzeniach;
- ustanowione samoistnie dystansowanie społeczne ze względu na utrzymujące się obawy zarażenia, nawet po zniesieniu obostrzeń, będą wpływać zwłaszcza na konsumpcję towarów i usług, które wymagają bezpośredniego kontaktu klienta/interakcji społecznych, w tym podróże, handel detaliczny i działalność rekreacyjna;
- zwiększona krajowa niepewność gospodarcza, napędzana przez powszechne obawy dotyczące miejsc pracy i niewypłacalności, będzie wstrzymywać plany w zakresie zatrudnienia i inwestycji;
- zależność od ożywienia popytu zewnętrznego dotknie kilka sektorów – od przemysłu i transportu do działalności powiązanej z turystyką – pozostających w ogonie, ponieważ nierówne ożywienie gospodarcze w poszczególnych krajach będzie ograniczać globalną dynamikę wzrostu do co najmniej 2022 r.
Rysunek 2: Trudności dotyczące ożywienia i przeszkody sektorowe
Ekonomiści Allianz i Euler Hermes szacują, że w pięciu największych krajach europejskich 9 mln pracowników lub 20% obecnie biorących udział w programach dotyczących skróconego czasu pracy stanie w obliczu podwyższonego ryzyka utraty pracy w 2021 r. ze względu na umiarkowane ożywienie w sektorach późnych kwiatów i efektu klifu politycznego. Nazwaliśmy je miejscami pracy „zombie” (czy też „widmo” – sprawiających pozorne wrażenie normalnych perspektyw zatrudnienia) gdyż wymagaj polityki ad hoc, aby uniknąć odroczonego masowego bezrobocia. W rzeczywistości, sektory „późnych kwiatów” zatrudniają okrągłe 115 mln pracowników w UE27, co stanowi 49% całkowitego zatrudnienia. Na poziomie krajowym, udział całkowitego zatrudnienia w sektorach „późnych kwiatów” waha się od 42% we Francji do 50% we Włoszech. Wykorzystując intensywność zatrudnienia według sektorów w stosunku do wartości dodanej, w połączeniu z oczekiwaniami dotyczącymi ożywienia według sektorów w 2021 r., poprzestajemy na wskaźniku zastępczym miejsc pracy „zombie”, w odniesieniu do których programy typu Kurzarbeit mogą w najlepszym przypadku odroczyć utratę pracy. Według obliczeń, takie „zombie” miejsca pracy równają się 6% całkowitego zatrudnienia. Miejsca pracy widmo są najliczniejsze w Zjednoczonym Królestwie, a także we Włoszech i Hiszpanii – ponieważ te kraje szczycą się względnie większymi udziałami sektorów wymagających dużych nakładów pracy, takich jak budownictwo, handel detaliczny oraz zakwaterowanie i usługi gastronomiczne – i mniejszymi w Niemczech. Jedną z kwestii, którą decydenci będą musieli rozwiązać, jest ryzyko, że pozornie stabilne miejsca pracy dotyczyć będą części pracowników, którzy pozostali w sektorach „późnych kwiatów” ze względu na ochronę dochodu jaką dawały im publiczne programy pomocowe, zamiast przenieść się do sektorów „szybkich kwiatów” (takich jak zdrowie i IT) z lepszymi możliwościami pracy w warunkach niesymetrycznego ożywienia gospodarczego. W tym kontekście połączenie aktywnych polityk rynku pracy (podnoszenie kwalifikacji, pośrednictwo) z subsydiami płacowymi jest zarówno pilne, jak i ważne. Programy uzupełniające, mające na celu dotowanie nowych miejsc pracy (zwłaszcza dla młodszych osób, ze względu na brak doświadczenia bardziej narażonych na niepowodzenie w procesie przejścia ze szkoły do pracy), pracowników wybierających mobilność i przekwalifikowanie zawodowe oraz osób rozpoczynających swoją własną działalność, należy również kontynuować, aby zmniejszyć ryzyko odroczonego bezrobocia.
Rysunek 3: Zatrudnienie (% całkowitego zatrudnienia) w sektorach „późnych kwiatów”
Transport i magazynowanie | Zakwaterowanie i usługi gastronomiczne |
Budownictwo | Sztuka, rozrywka, rekreacja | Handel detaliczny i hurtowy | Przemysł (oprócz budownictwa) | Łączny udział zatrudnienia | Razem (mln) | |
UE27 | 5,1% | 4,9% | 6,3% | 1,6% | 14,4% | 16,3% | 48,6% | 115 |
Strefa Euro | 4,9% | 5,4% | 6,0% | 1,7% | 14,5% | 14,6% | 47,1% | 73 |
Niemcy | 5,2% | 4,2% | 5,6% | 1,5% | 13,3% | 18,5% | 48,3% | 22 |
Francja | 5,0% | 4,4% | 6,2% | 2,2% | 13,4% | 10,3% | 41,5% | 12 |
Włochy | 4,7% | 6,5% | 6,0% | 1,3% | 14,7% | 16,9% | 50,2% | 13 |
Hiszpania | 4,6% | 7,9% | 6,2% | 2,2% | 17,2% | 11,3% | 49,3% | 10 |
Zjednoczone Królestwo | 4,8% | 6,7% | 7,2% | 2,8% | 14,7% | 9,0% | 45,2% | 14 |
Źródła: Eurostat, Allianz Research.
Rysunek 4: Prognozowana utrata zatrudnienia (% zatrudnienia sektorowego) w oparciu o oczekiwane straty w wydajności do końca 2021 r.
Rysunek 5: Szacunki zatrudnienia „zombie”
% całkowitego zatrudnienia | w mln | |
Niemcy | 4,0% | 1,8 |
Francja | 6,3% | 1,8 |
Włochy | 6,9% | 1,7 |
Hiszpania | 6,5% | 1,3 |
Zjednoczone Królestwo | 7,6% | 2,5 |
Europa – Wielka 5 | 6,0% | 9,1 |
Źródła: Eurostat, Allianz Research
ANEKS: Przegląd wybranych programów dotyczących skróconego czasu pracy w Europie
Kraj | Nazwa | Kwalifikowalność | Świadczenia | Pułap wynagrodzenia | Czas trwania |
Niemcy | Kurzarbeit | Wszyscy pracownicy, którzy płacą składki na ubezpieczenie społeczne są uprawnieni do dodatków za pracę systemie skróconego czasu pracy, w tym pracownicy tymczasowi oraz osoby zatrudnione na podstawie umowy na czas określony. | Pracodawca płaci za efektywny czas pracy, a Federalna Agencja Zatrudnienia pokrywa dodatek za pracę systemie skróconego czasu pracy w wysokości 60-67% płacy przed zamrożeniem gospodarki i do 87% w 2020 r. pod specjalnymi warunkami. | Miesięczny próg dochodu wynosi 6900 EUR w Niemczech zachodnich i 6450 EUR w Niemczech wschodnich. | Do 12 miesięcy (lub 21 miesięcy pod specjalnymi warunkami) i do 24 miesięcy w przypadkach wyjątkowych okoliczności na ogólnym rynku pracy. |
Francja | Chômage partiel / activité partielle | Działalność częściowa jest skierowana do przedsiębiorstw doświadczających: albo redukcji swojego zwykłego czasu pracy, albo czasowego zamknięcia całego lub części przedsiębiorstwa.
Istnieje możliwość wdrożenia działalności częściowej, gdy redukcja lub czasowe zawieszenie działalności nastąpiło z powodu: sytuacji gospodarczej; trudności w dostawach; katastrowy lub warunków pogodowych o wyjątkowym charakterze; przekształcenia, restrukturyzacji lub modernizacji przedsiębiorstwa lub jakichkolwiek innych wyjątkowych okoliczności, takich jak utrata głównego klienta. |
84% płacy netto (70% uposażenia brutto), z 100% dla tych na płacy minimalnej, i 71% po 1 czerwca.
W przypadku przedsiębiorstwa zatrudniającego mniej niż 250 pracowników pracodawca otrzymuje 7,74 EUR na godzinę na pracownika. W przypadku przedsiębiorstwa zatrudniającego więcej niż 250 pracowników pracodawca otrzymuje 7,23 EUR na godzinę na pracownika. |
Redukcja pracy objęta programem dotyczącym skróconego czasu pracy ograniczona jest do 100% legalnego czasu pracy i 1607 godzin rocznie i na pracownika. | Działalność częściowa jest dopuszczalna na maksymalny okres sześciu miesięcy, ale rząd wydłuży ją do 1,2 lat.
W ramach środków pomocowych dedykowanych sektorowi kultury, sportu i branży hotelarskiej częściowe bezrobocie będzie nadal w pełni dostępne po 01 czerwca 2020 r., tak jak było od kwietnia. |
Włochy | Cassa Integrazione Guadagni | Firmy mające więcej niż pięciu pracowników. Wszystkie osoby zatrudnione 23 lutego 2020 r.. | 80% miesięcznej płacy sprzed zamrożenia gospodarki | Od 939 do 1129 EUR w zależności od uposażenia sprzed zamrożenia gospodarki.
|
Początkowo dziewięć tygodni, ale plan został przedłużony o 5 tygodni, do 31 sierpnia. Przedsiębiorstwa działające w branży turystycznej, organizacji wydarzeń, parkach rozrywki i sektorze rozrywkowym mogą stosować program do końca października. |
Hiszpania | ERTE | Plan zwolnienia czasowego jest specjalną administracyjną procedurą pracowniczą, którą można wdrożyć z powodu niewykonywania działalności gospodarczej w wyniku problemów gospodarczych, technicznych, organizacyjnych lub produkcyjnych. Może zostać wprowadzony bez względu na liczbę dotkniętych pracowników. | Zasiłek dla bezrobotnych do 70% pierwotnego uposażenia za pierwsze sześć miesięcy, następnie 50%. | 85% poprzedniego uposażenia, minimalnie 501,98 EUR i maksymalnie 1411,83 EUR. | Nadzwyczajny czasowy program urlopowy ma wygasnąć w końcu czerwca, oczekiwane jest ogłoszenie przedłużenia wkrótce. |
Zjednoczone Królestwo | Przymusowy urlop | Skierowany do przedsiębiorstw, których działalność ucierpiała z powodu Covid-19. | 80% miesięcznej płacy sprzed zamrożenia gospodarki do sierpnia, obniżona do 60% do października. | Do 2500 GBP na miesiąc, plus powiązane składki na Krajowe Ubezpieczenie Pracodawców i składki emerytalne na tą subsydiowaną płatność z tytułu przymusowego urlopu. | Program czasowy obowiązuje do końca października od 1 marca 2020 r. |
Źródła: Eurofound, Allianz Research.
KATHARINA UTERMÖHL, CFA
Starszy Ekonomista, Allianz i Euler Hermes
SELIN OZYURT
Starszy Ekonomista, Allianz i Euler Hermes
LUDOVIC SUBRAN
Główny Ekonomista, Allianz i Euler Hermes