Dlaczego nie wolno stosować określenia „anonimowy Sygnalista” w kontekście dyrektywy?
Dnia 17 grudnia 2021 r. minął dla Polski termin wdrożenia dyrektywy unijnej o Sygnalistach. Ustawa implementująca postanowienia dyrektywy nie została jeszcze uchwalona, ponieważ prace legislacyjne na szczeblu rządowym wciąż trwają. Co istotne, nie zwolniło to jednak polskich pracodawców od obowiązku wdrożenia systemu ochrony Sygnalistów od 17 grudnia 2021 r.
Spis treści:
Co naprawdę oznacza „anonimowość” w kontekście dyrektywy?
O to, w jaki sposób dyrektywa może być stosowana mimo braku implementacji krajowej oraz jak rozumieć należy wymóg anonimowości, zapytaliśmy dr Jacka K. Sokołowskiego, wspólnika w kancelarii Zespół Adwokacko-Radcowski i pracownika naukowego Uniwersytetu Jagiellońskiego, z doświadczeniem pracy w instytucjach UE (gabinet komisarza ds. rynku wewnętrznego i usług):
“Po pierwsze, nie ulega wątpliwości, że Dyrektywa może być stosowana bezpośrednio. Oznacza to, że od 17 grudnia, w każdej firmie zatrudniającej powyżej 250 pracowników powinien istnieć system wczesnego ostrzegania o nieprawidłowościach, a brak takiego systemu może pociągnąć za sobą dotkliwe sankcje.
Co więcej system ten, co do zasady, powinien zapewniać ochronę tożsamości osobom zgłaszającym nieprawidłowości. Ochrona ta – w najdalej idącej interpretacji – może oznaczać całkowitą anonimowość.
O tym, czy w polskim systemie ochrony sygnalistów dopuszczalne będą zgłoszenia całkowicie anonimowe i jak wyglądać będzie ochrona osoby, która dokonała zgłoszenia anonimowego, po czym jej tożsamość zostanie ujawniona, zadecydują ostatecznie dopiero przepisy prawa polskiego – gdy zostaną już uchwalone.
Ja osobiście, nie uważam zgłoszeń anonimowych za racjonalne rozwiązanie i mam nadzieję, że ustawa polska z niego zrezygnuje.
Na razie jednak, dla własnego bezpieczeństwa podmioty zobowiązane (czyli pracodawcy) powinny przyjąć interpretację rozszerzającą, tj. zapewnić również możliwość dokonywania zgłoszeń całkowicie anonimowych. Jak również, wdrożyć systemy procedowania takich zgłoszeń”.
Z punktu widzenia dyrektywy, na ten moment “anonimowość” oznacza ochronę osób dokonujących zgłoszeń bez konieczności podawania swoich danych osobowych oraz traktowana jest jako obowiązek zachowania poufności danych osobowych Sygnalistów, a także osób, których dane zgłoszenie dotyczy.
Czy dyrektywa o ochronie sygnalistów narzuca odgórnie państwom członkowskim kwestię anonimowości?
Dyrektywa o ochronie Sygnalistów nie wymaga od państw członkowskich zobowiązania podmiotów z sektora prywatnego i publicznego do umożliwienia anonimowego sygnalizowania naruszeń w ramach procedur. Ostatecznie, to każde z państw Unii Europejskiej może zadecydować, czy tego typu zapis będzie obowiązywał na danym terytorium.
Co istotne, dyrektywa reguluje kwestię ochrony poufności tożsamości Sygnalistów. Obowiązuje ona podczas dokonywania zgłoszenia oraz w toku postępowań wyjaśniających. W związku z tym, ujawnienie tożsamości Sygnalisty jest możliwe tylko w przypadku, gdy on sam się ujawni lub gdy jest to wymagane zgodnie z prawem Unii lub prawem krajowym. Złamanie zasady poufności tożsamości osoby zgłaszającej naruszenia powinno wiązać się z odpowiednią sankcją.
Dlaczego stwierdzenie „anonimowy Sygnalista” jest z punktu prawnego błędne?
Tak, jak wspomnieliśmy wyżej, „anonimowość”, o której wszyscy mówią w kontekście dyrektywy oznacza tak naprawdę ochronę poufności tożsamości osób zgłaszających nieprawidłowości. W tym przypadku sformułowanie „anonimowy”, które według słownika języka polskiego PWN oznacza osobę „nieujawniającą swojego nazwiska lub nieznaną z nazwiska” jest błędne. Pracodawca ma za zadanie chronić dane osobowe osoby zgłaszającej naruszenia, jednak sama forma ich zgłoszenia nie oznacza na ten moment anonimowości. Każde z państw członkowskich Unii Europejskiej ma prawo zadecydować o tej kwestii w ramach ustawy krajowej. Do czasu przyjęcia przepisów krajowych, nie powinno się mówić o anonimowości Sygnalistów, a jedynie o ochronie poufności tożsamości.
