NIK o dotowaniu szkół artystycznych

Od 14 lat kolejni ministrowie kultury za pośrednictwem Centrum Edukacji Artystycznej, przekazywali niepublicznym szkołom artystycznym zaniżone dotacje, konsekwentnie naruszając ustawę o systemie oświaty. W latach 2011-2013 wszystkie szkoły tego rodzaju dostały mniej niż połowę przysługującej im kwoty. Szkoły nie wiedziały czy przyznane im sumy są prawidłowe, bo nie znały podstawy ani wynikających z niej stawek dotacji. Sprawa jest istotna, ponieważ zapotrzebowanie na dotacje rośnie – w ciągu ostatnich dwunastu lat liczba niepublicznych szkół artystycznych o uprawnieniach szkół publicznych wzrosła dwukrotnie.

W latach 2011-2013 niepublicznym szkołom artystycznym o uprawnieniach szkół publicznych przysługiwały dotacje w wysokości blisko 131 mln zł. Tymczasem szkoły te otrzymały zaledwie nieco ponad 62 mln zł, czyli mniej niż połowę należnej im kwoty. Na nieprawidłowości w tym zakresie wskazywały już wcześniejsze kontrole NIK (z lat 2002, 2004, 2009). Wyniki obecnej kontroli potwierdzają, że niezgodne z przepisami zaniżanie dotacji przekazywanych niepublicznym szkołom artystycznym nie tylko nie zostało przerwane, ale nawet się pogłębiło. Od 14 lat niepubliczne szkoły artystyczne otrzymują mniej pieniędzy niż wynikałoby to z przepisów: w różnych okresach te swoiste „niedopłaty” zmieniają się – bywają raz mniejsze, raz większe, jednak zawsze z uszczerbkiem dla szkół. W ostatnich latach (2011-2013) zjawisko zaniżania dotacji (w ujęciu procentowym) jest nawet wyraźniejsze niż we wcześniejszych okresach objętych kontrolami NIK.

NIK zwraca uwagę, że większość dyrektorów i właścicieli szkół nie miała możliwości ubiegania się o rzeczywiście należne im kwoty, ponieważ ich nie znała. Szkoły nie były bowiem informowane o wysokości przysługujących im dotacji na jednego ucznia. Kwotę tę ustala się na podstawie wydatków bieżących prowadzonych przez Ministerstwo Kultury publicznych szkół artystycznych danego typu. Wysokość dotacji wylicza, a później w imieniu Ministra przekazuje, Centrum Edukacji Artystycznej – jednostka sprawująca nadzór pedagogiczny nad szkołami artystycznymi i realizująca zadania organu prowadzącego szkół prowadzonych przez Ministerstwo.

Pomimo niewystarczających środków resort kultury nie wnioskował do resortu finansów o dodatkowe kwoty na dotacje dla niepublicznych szkół artystycznych. Głównym powodem tego zaniechania miało być przekonanie Ministra Kultury, iż w związku z nadmiernym obciążeniem budżetu państwa wypłata należnych środków i tak nie byłaby możliwa.

Na tym wątpliwości dotyczące wysokości dotacji się jednak nie kończą. NIK wskazuje także, że te zaniżone dotacje naliczane były według niejednolitych stawek. Szkoły tego samego typu (np. policealne) otrzymywały więc różne dofinansowania, chociaż zgodnie z przepisami stawka na jednego ucznia powinna być taka sama dla szkół artystycznych danego typu, bez względu na to, jaką dyscypliną sztuki się zajmują. Zdarzało się również, że przekazywano środki na podstawie planowanej, a nie rzeczywistej liczby uczniów – w efekcie w wybranych miesiącach szkoły które przyjęły mniej uczniów, niż planowały otrzymywały więcej pieniędzy niż powinny, a te, które nie doszacowały liczby chętnych – mniej, niż powinny. Kontrolerzy NIK wskazują także przypadki, w których pomimo braku środków na dotacje dla szkół artystycznych posiadających uprawnienia publicznych – udzielono dotacji szkołom, które takich uprawnień nie posiadały: trzy takie szkoły otrzymały (w latach 2011-2013) łącznie milion złotych.

W badanym przez NIK okresie ani Ministerstwo Kultury, ani Centrum Edukacji nie kontrolowały prawidłowości wykorzystania przez szkoły środków z dotacji. Centrum przeprowadziło zaledwie trzy tego typu kontrole, z czego pierwszą dopiero w styczniu 2014 r., na zlecenie Izby. Tymczasem, jak wynika z ustaleń kontroli NIK  w 14 z 16 szkółobjętych kontrolą wystąpiły nieprawidłowości w rozliczeniu dotacji, a w czterech – w jej wykorzystaniu. Nieprawidłowości przy rozliczaniu dotacji polegały m.in. na naruszeniu terminów przekazywania rozliczeń, podawaniu w rozliczeniach nieprawdziwej liczby uczniów lub błędnych kwot.

Kontrola NIK wykazała także luki w nadzorze pedagogicznym nad niepublicznymi szkołami artystycznymi, sprawowanym przez Centrum Edukacji. Centrum akceptowało np. kształcenie w systemie zaocznym przez te szkoły, chociaż przepisy nie przewidywały takiego rozwiązania. NIK zauważa, że wpływ na nieprawidłowości w nadzorze pedagogicznym nad artystycznymi szkołami policealnymi i pomaturalnymi miały braki i niespójności w prawie, dot. m.in. nieprzejrzystych zasad klasyfikowania i promowania słuchaczy.

Wnioski NIK

W związku z ustaleniami kontroli NIK skierowała do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego m.in. wnioski o:

• informowanie niepublicznych szkół artystycznych o podstawie naliczenia dotacji oraz o należnych stawkach dotacji na jednego ucznia;

• planowanie, we współpracy z Ministrem Finansów, dotacji dla szkół niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych w kwotach zapewniających spełnienie wymogów.

NIK przedstawiła również wnioski de lege ferenda. W ocenie Izby Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego powinien m.in. podjąć, we współpracy z Ministrem Edukacji Narodowej, działania zmierzające do znowelizowania ustawy o systemie oświaty poprzezokreślenie podstawy naliczenia dotacji dla tych niepublicznych szkół artystycznych o uprawnieniach szkół publicznych, które nie mają odpowiednika wśród typów szkół prowadzonych przez ministra kultury (dotyczy to np. szkoły sztuki tańca).