Zgodnie z art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz.U.1993.47.211; Dz.U.2022.1233 t.j. z 9 czerwca 2022 r.; dalej „Ustawa”) przez tajemnicę przedsiębiorstwa rozumie się informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, które jako całość lub w szczególnym zestawieniu i zbiorze ich elementów nie są powszechnie znane osobom zwykle zajmującym się tym rodzajem informacji albo nie są łatwo dostępne dla takich osób, o ile uprawniony do korzystania z informacji lub rozporządzania nimi podjął, przy zachowaniu należytej staranności, działania w celu utrzymania ich w poufności.
Takimi informacjami mogą być dane klientów oraz kontrahentów, informacje o realizowanych trasach, czy stosowanych stawkach. Tajemnicę przedsiębiorstwa mogą także stanowić informacje o stosowanych lub posiadanych rabatach handlowych, planach rozwojowych, czy istotne elementy know-how przedsiębiorstwa. Siłą rzeczy nie są to informacje dostępne powszechnie, a dla przedsiębiorcy ich wartość gospodarcza jest kluczowa.
O sile gospodarczej przedsiębiorstwa niekiedy decydują będące w jego dyspozycji informacje, które „od zawsze” stanowiły cenny element działalności rynkowej (E. Nowińska [w:] K. Szczepanowska-Kozłowska, E. Nowińska, Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, wyd. II, Warszawa 2022, art. 11). Z drugiej jednak strony, bieżąca działalność operacyjna wymaga udzielenia dostępu do takich danych niektórym pracownikom. Stąd też, powstaje ryzyko, że taki pracownik (czy też zleceniobiorca) skopiuje część posiadanych informacji i wykorzysta je, czy to we własnej działalności, czy to przekazując je nowemu pracodawcy.
W zależności od charakteru relacji stron, odpowiedzialność za naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa może mieć inną postać. Należy jednak na wstępie zauważyć, że aby w ogóle mówić o tajemnicy przedsiębiorstwa konieczne jest, aby to pracodawca był w stanie wykazać, że dochował należytej staranności i podejmował stosowne działania w celi utrzymania takich informacji w poufności. Takim działaniem może być informowanie pracowników o poufnym charakterze otrzymywanych informacji, zawieranie dodatkowych umów o zachowaniu poufności (NDA), czy też wprowadzanie regulacji w tym zakresie do regulaminu pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z 6 czerwca 2003 r., IV CKN 211/01, wyrok Sądu Najwyższego z 3 października 2000 r., I CKN 304/00).
Spis treści:
Odpowiedzialność porządkowa (dyscyplinarna)
Zgodnie z art. 100 § 2 Kodeksu Pracy, do podstawowych obowiązków pracownika należą, m.in. przestrzeganie regulaminu pracy i ustalonego porządku pracy, dbanie o dobro zakładu pracy, a także zachowanie w tajemnicy informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę. Odpowiedzialność porządkową pracowników reguluje m.in. art. 108 zgodnie, z którym za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy możliwe jest ukarania pracownika karą upomnienia lub nagany. W przypadku, gdy ochrona tajemnicy przedsiębiorstwa jest odpowiednio uregulowana w ramach regulacji wewnętrznych pracodawcy, możliwe będzie pociągnięcie do odpowiedzialności porządkowej pracownika naruszającego obowiązki związane z ochroną tajemnicy przedsiębiorstwa pracodawcy.
Warto jednak wskazać, że zgodnie z art. 52 § 1 pkt 1 Kodeksu Pracy ciężkie naruszenie przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych może stanowić podstawę rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika (tzw. dyscyplinarka). Dodatkowo, wypowiedzenie takie może nastąpić w trakcie trwania okresu wypowiedzenia umowy pracę, w przypadku np. dowiedzenia się przez pracodawcę o naruszeniu w trakcie trwania tego okresu (por. wyrok Sądu Najwyższego z 22 kwietnia 2015 r., II PK 158/14; wyrok Sądu Najwyższego z 11 września 2014 r., II PK 49/14).
Inaczej niż pracownik odpowiadał będzie zleceniobiorca, czy samozatrudniony podwykonawca. W przypadku takich osób, zasadniczą podstawą odpowiedzialności będzie zawarta umowa, która za naruszenie obowiązków związanych z poufnością, czy tajemnicą przedsiębiorstwa może przewidywać kary umowne (art. 483 k.c.). W odmiennym przypadku, odpowiedzialności zleceniobiorcy dochodzić można na zasadach ogólnych, co jednak wiązać się będzie z koniecznością sprostania odpowiednim wymogom dowodowym, np. co do zawinienia zobowiązanego, wysokości szkody, czy związku szkody i działania lub zaniechania podwykonawcy.
Odpowiedzialność cywilna
Wracając na grunt Ustawy, należy wskazać, że zgodnie z art. 11 ust. 1 Ustawy, ujawnienie lub pozyskanie cudzych informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa stanowi czyn nieuczciwej konkurencji.
Ustawa precyzuje, że wykorzystanie lub ujawnienie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa stanowi czyn nieuczciwej konkurencji, w szczególności gdy następuje bez zgody uprawnionego do korzystania z informacji lub rozporządzania nimi i narusza obowiązek ograniczenia ich wykorzystywania lub ujawniania wynikający np. z czynności prawnej – umowy, albo gdy zostało dokonane przez osobę, która pozyskała te informacje, dokonując czynu nieuczciwej konkurencji.
Odpowiedzialność na tym gruncie można przypisać także podmiotowi, który wiedział lub przy zachowaniu należytej staranności mógł wiedzieć, że uzyskane informacje zostały pozyskane w takich okolicznościach (np. nowy pracodawca otrzymujący od spedytora przejętą listę klientów z informacjami o stawkach).
W razie dokonania czynu nieuczciwej konkurencji, przedsiębiorca, którego interes został zagrożony lub naruszony, może żądać:
1) zaniechania niedozwolonych działań;
2) usunięcia skutków niedozwolonych działań;
3) złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia odpowiedniej treści
i w odpowiedniej formie;
4) naprawienia wyrządzonej szkody, na zasadach ogólnych;
5) wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści, na zasadach ogólnych;
6) zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny związany ze wspieraniem kultury polskiej lub ochroną dziedzictwa narodowego – jeżeli czyn nieuczciwej konkurencji był zawiniony.
Ponadto, sąd może zobowiązać pozwanego do podania do publicznej wiadomości informacji o wyroku albo treści wyroku, w oznaczony sposób i w oznaczonym zakresie, jeżeli jest to uzasadnione ze względu na okoliczności dokonania czynu nieuczciwej konkurencji, w szczególności sposób dokonania czynu, wartość informacji, których dotyczył czyn, skutek czynu oraz prawdopodobieństwo dokonania czynu nieuczciwej konkurencji w przyszłości, a w przypadku, jeżeli pozwanym jest osoba fizyczna – jeżeli dodatkowo nie sprzeciwia się temu uzasadniony interes pozwanego, w szczególności wzgląd na ochronę jego dóbr osobistych. Uprawniony może także żądać, zamiast odszkodowania, naprawienia szkody przez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej wynagrodzeniu, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa.
Odpowiedzialność karna
Dodatkowo, zgodnie z art. 23 Ustawy kto, wbrew ciążącemu na nim obowiązkowi w stosunku do przedsiębiorcy, ujawnia innej osobie lub wykorzystuje we własnej działalności gospodarczej informację stanowiącą tajemnicę przedsiębiorstwa, jeżeli wyrządza to poważną szkodę przedsiębiorcy, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Tej samej karze podlega, kto, uzyskawszy bezprawnie informację stanowiącą tajemnicę przedsiębiorstwa, ujawnia ją innej osobie lub wykorzystuje we własnej działalności gospodarczej.
Dla aktualizacji powyższej odpowiedzialności konieczne jest jednak istnienie obowiązku ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa (np. umowa, oświadczenie), a także powstanie poważnej szkody po stronie przedsiębiorcy (por. wyrok Sądu Najwyższego z 3 marca 2021 r., II KK 111/20; wyrok Sądu Najwyższego z 3 kwietnia 2002 r., V KKN 223/00).
Podsumowanie
Zarówno w odniesieniu do pracowników, jak i zleceniobiorców (podwykonawców) kluczowe znaczenie dla skuteczności dochodzenia praw związanych z ochroną tajemnicy przedsiębiorstwa może mieć dochowanie należytej staranności przez samego przedsiębiorcę. Istnienie odpowiednich regulacji i procedur, wprowadzanie stosownych postanowień (zobowiązań) do zawieranych umów oraz oznaczanie niektórych informacji, jako tajemnicę przedsiębiorstwa może z jednej strony zabezpieczeń przedsiębiorcę przed naruszeniem, a w razie jego wystąpienia ułatwić mu ewentualne dochodzenie swych praw.
Jedną z cennych metod zapobiegania naruszeniom tajemnicy przedsiębiorstwa jest audyt prawny obejmujący badanie zarówno regulacji dotyczących pracowników, jak stosowane regulaminy, jak i umów zawieranych ze zleceniobiorcami i podwykonawcami. Dodatkowo, warto inwestować w cykliczne szkolenie pracowników różnych szczebli odnośnie zasad obchodzenia się z tajemnicą przedsiębiorstwa i ich potencjalną odpowiedzialnością na tym gruncie.
Autor: r. pr. Wojciech Országh, Kancelaria Prawna Chałas i Wspólnicy
