Europejska dyrektywa w sprawie czasu pracy (przyjęta w listopadzie 2003 r.) reguluje pracę i czas pracy pracowników w zakresie minimalnych dziennych i tygodniowych okresów odpoczynku, odpowiednich przerw, pracy w godzinach nocnych, urlopu wypoczynkowego oraz maksymalnego limitu tygodniowego czasu pracy.
Każde państwo członkowskie Unii Europejskiej jest zobowiązane do ustanowienia własnego prawa pracy jedynie posiłkując się wytycznymi unijnej dyrektywy. Dlatego w niektórych krajach należących do Wspólnoty, wewnętrzne regulacje prawne są bardziej rygorystyczne, niż wynikałoby to z zaleceń UE, zaś w innych – bardziej liberalne.
Jednak sąd najwyższy Unii Europejskiej w maju 2019r. orzekł, że wszyscy pracodawcy muszą śledzić czas pracy swoich pracowników. Orzeczenie to jest nadrzędne w stosunku do wszystkich innych, krajowych przepisów prawa pracy każdego państwa członkowskiego UE, niezależnie od tego, jakie regulacje w nim wcześniej obowiązywały. Oznacza to, że każdy przedsiębiorca, który zatrudnia pracowników musi monitorować ich obecność i czas pracy i przynajmniej w minimalnym stopniu spełniać standardy określone w dyrektywie UE jednocześnie będąc w zgodzie z ustawodawstwem krajowym, które zostało wdrożone w oparciu o unijną dyrektywę.
Jeśli jesteś pracodawcą, powinieneś dobrze znać europejską dyrektywę o czasie pracy i jej najważniejsze elementy. Pomoże ci w tym nasz artykuł, z którego dowiesz się:
1) Jakie są główne regulacje europejskiej dyrektywy w sprawie czasu pracy z 2003r. i czego dotyczą:
– czasu pracy i dobowego odpoczynku
– przysługującej przerwy
– zakresu rocznego urlopu wypoczynkowego
– pracy w godzinach nocnych
2) Jakie problemy napotykają pracodawcy w związku z przestrzeganiem prawa pracy
Główne elementy europejskiej dyrektywy w sprawie czasu pracy
Głównym celem europejskiej dyrektywy w sprawie czasu pracy jest ochrona zdrowia i bezpieczeństwa pracowników. Udowodniono, że zbyt duża liczba godzin pracy i niewystarczający czas odpoczynku prowadzą do wypalenia zawodowego, depresji, chorób i toksycznego stresu.
W pewnym sensie dyrektywa chroni również pracodawców, ponieważ długoterminowym celem każdego pracodawcy powinno być posiadanie zdrowych, wypoczętych i w konsekwencji – wydajnych pracowników.
Ponadto, precyzyjne śledzenie czasu pracy przynosi wiele innych korzyści dla obu stron: pracownicy mogą łatwo dochodzić swoich praw, a pracodawcy mogą śledzić rzeczywisty czas spędzony na wykonywaniu zadań, co jest podstawą do obliczania wydajności lub efektywności.
Przyjrzyjmy się teraz głównym elementom europejskiej dyrektywy o czasie pracy i jej przepisom, wraz z przykładem wdrożenia na poziomie krajowym.
Czas pracy i odpoczynek dobowy
Zgodnie z unijną dyrektywą pracodawcy muszą zadbać o to, aby pracownicy nie pracowali więcej niż 48 godzin, wliczając w to pracę w godzinach nadliczbowych, w okresie siedmiodniowym, liczonym jako średnia z okresu czterech miesięcy.
Według unijnego rozporządzenia, każdy pracownik ma prawo do nieprzerwanego odpoczynku dobowego w wymiarze 11 godzin i nieprzerwanego odpoczynku tygodniowego w wymiarze 24 godzin. Zgodnie z art. 16 dyrektywy, maksymalny okres rozliczeniowy w celu stosowania tygodniowego okresu odpoczynku nie powinien przekraczać 14 dni, zaś okres rozliczeniowy w celu stosowania maksymalnego tygodniowego czasu pracy nie powinien przekraczać 4 miesięcy. W dyrektywie dopuszczono jednak wprowadzenie odstępstw od tych ustaleń, w drodze układów i porozumień zbiorowych. Pracownicy z nienormowanym czasem pracy mogą pracować 56 godzin tygodniowo, ale średni czas pracy w okresie 6 miesięcy (lub 12 miesięcy, jeśli tak określono w umowie zbiorowej, np. w branży turystycznej lub hotelarskiej) nie powinien przekraczać 40 godzin tygodniowo. Zgodnie z dyrektywą, unijny pracownik może mieć maksymalnie 8 nadgodzin w tygodniu, 20 w miesiącu i 180 w roku.
W Polsce maksymalny dobowy wymiar czasu pracy wynosi zaś 8h, z możliwością wydłużenia w niektórych systemach czasu pracy do 12, 16, 24h. Z reguły przeciętna norma tygodniowa wynosi 40 godzin w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy, z tym zastrzeżeniem, że tygodniowy czas pracy nie może przekraczać 48h w przyjętym okresie rozliczeniowym (wliczając w to nadgodziny). W kwestii odpoczynku, polski pracownik ma prawo do co najmniej 11h nieprzerwanego odpoczynku dobowego a w każdym tygodniu pracy do co najmniej 35h odpoczynku obejmującego 11h nieprzerwanego odpoczynku dobowego.
Przerwa w trakcie pracy
W dyrektywie, jeżeli dzień pracy pracownika jest dłuższy niż sześć godzin, ma on prawo do przerwy na odpoczynek, której długość określa ustawodawstwo każdego państwa członkowskiego.
W Polsce pracownicy zatrudnieni w pełnym wymiarze czasu pracy mają prawo do co najmniej 15-minutowej przerwy wliczonej do czasu pracy. Osoby zatrudnione w niepełnym wymiarze czasu pracy z takiej przerwy nie mogą skorzystać w ogóle a osobom pracującym w systemie dwunasto-, czy dziesięciogodzinnym lub mającym pracę stojącą, również przysługuje jedynie 15 minut przerwy.
Urlop wypoczynkowy
Każdy pracownik ma prawo do corocznego płatnego urlopu w wymiarze co najmniej czterech tygodni – o dokładnym wymiarze urlopu wypoczynkowego decydują krajowe przepisy prawa pracy. Coroczny urlop nie może być zastąpiony ekwiwalentem, z wyjątkiem sytuacji, gdy stosunek pracy ustał przed umożliwieniem pracownikowi skorzystania z urlopu.
Zgodnie z artykułem 154 polskiego Kodeksu Pracy, pełnoetatowemu pracownikowi przysługuje prawo do 20 dni urlopu (jeśli jest zatrudniony krócej niż 10 lat) lub 26 dni urlopu (jeśli jego staż pracy wynosi ponad 10 lat).
Praca w porze nocnej
Pracownik nocny to pracownik, który pracuje w nocy przez co najmniej trzy godziny swojego dziennego czasu pracy lub pracuje w nocy przez co najmniej jedną trzecią swojego pełnego rocznego czasu pracy. Polskie prawo pracy również określa pracownika nocnego, którym jest każdy zatrudniony, którego rozkład czasu pracy obejmuje w każdej dobie co najmniej 3h pracy w porze nocnej lub który w przyjętym okresie rozliczeniowym pracuje w nocy co najmniej przez 1/4 obowiązującego czasu pracy.
Pora nocna wg dyrektywy UE to okres między północą a 5:00 rano, w Polsce zaś to okres przypadający pomiędzy 22:00 a 6:00 rano.
Zgodnie z zaleceniami unijnego rozporządzenia, normalny czas pracy dla pracowników nocnych nie powinien przekraczać średnio ośmiu godzin w ciągu doby. Pracownicy nocni wykonujący prace szczególnie niebezpieczne nie mogą pracować dłużej niż 8 godzin w ciągu doby. Taka norma została przyjęta również w Polsce.
Trudności w przestrzeganiu dyrektywy w sprawie czasu pracy
Komisja Europejska zwraca uwagę, że pomimo tego, iż dyrektywa w sprawie czasu pracy obowiązuje od 2003 r., to nadal często jest nieprzestrzegana lub niewłaściwie interpretowana. Dzieje się tak głównie dlatego, że pracodawcy nie mają odpowiedniego systemu rejestracji czasu pracy, który umożliwiłby im precyzyjne kontrolowanie czasu pracy zatrudnionych. Niezmiernie trudno jest prawidłowo rozliczać czas pracy bez odpowiednich narzędzi, gdyż warunkuje go wiele czynników, nie tylko związanych z unijnymi regulacjami, ale także wynikających z przepisów prawa krajowego.
Naruszenia w przestrzeganiu czasu pracy są często wynikiem zwolnień lekarskich i niedostatecznej liczby pracowników. To w tych sytuacjach najczęściej zdarzają się nieprawidłowości, gdyż pracodawcy próbując radzić sobie w sytuacjach braku personelu, narzucają konieczność wykonywania pracy w dodatkowym czasie pozostałym pracownikom. Dochodzi wtedy do przekroczenia maksymalnego dobowego/tygodniowego czasu pracy pracownika a co się z tym wiąże i prawa do minimalnego dobowego/tygodniowego nieprzerwanego odpoczynku.
Nierzadko też zdarza się (szczególnie wtedy, kiedy firma ma charakter produkcyjny), że pracodawcy wymagają od swoich pracowników przybycia do pracy wcześniej, niż wynikałoby to z ich grafiku, aby przygotować się do pracy (np. przebrać się, pobrać narzędzia, itp.). Ten czas nie jest przez pracodawców rejestrowany jako czas pracy, a powinien być.
Ze względu na dużą liczbę naruszeń stwierdzonych we wszystkich państwach członkowskich, KE narzuca na każde z nich obowiązek prowadzenia dokładnej i systematycznej rejestracji czasu pracy, pozostawiając tym samym każdemu państwu możliwość wolnego wyboru odpowiedniego narzędzia do tego celu.
Tekst powstał we współpracy z firmą Timaco, czołowym dystrybutorem i producentem systemów rejestracji czasu pracy i kontroli dostępu. Zachęcamy do zapoznania się z jej rozwiązaniami w zakresie prawa pracy i nie tylko.
