Jak połączenie smogu, zimy i wirusów wpływa na zdrowie publiczne Polaków? To pytanie, które poruszyli uczestnicy debaty zorganizowanej przez redakcję SmogLab. W debacie wzięli udział przedstawiciele różnych branż, którzy zwrócili uwagę na szkodliwe skutki zanieczyszczenia powietrza.
Michał Domaszewski, Specjalista medycyny rodzinnej, Ambasadorzy Zdrowia, stwierdził, że smog wpływa na wiele chorób przewlekłych, od alergii po choroby serca. W czasie alarmu smogowego, wiele pacjentów wymaga hospitalizacji. W Warszawie, według danych, przedwcześnie umiera rocznie około 3000 pacjentów z powodu smogu.
Spis treści:
Na L4 przez smog?
Anna Rulkiewicz, Prezes Grupy LUX MED, podkreśliła, że liczba rozpoznań chorób oddechowych w Polsce zwiększyła się w ciągu ostatnich trzech lat. Zanieczyszczenie powietrza, smog, jest jednym z czynników, które zaostrzają przebieg chorób, co wraz z pojawieniem się COVID-19 stanowi dodatkowe zagrożenie dla zdrowia publicznego. W ciągu sezonu grzewczego 2022/2023 lekarze wystawili o trzy razy więcej zwolnień z powodu chorób układu oddechowego.
Ponowne otwarcie możliwości ogrzewania paliwami niskiej jakości spowodowało, że smog powrócił w miejsca, z których został wyparty. Według Pawła Mirowskiego, Zastępcy Prezesa Zarządu NFOŚiGW, nieodpowiedzialne wypowiedzi prominentnych polityków oraz deficyt węgla w 2022 roku i wysokie ceny tego surowca również wpłynęły na zwiększenie zanieczyszczenia powietrza.
Blanka Romanowska, Dyrektor Departamentu Infrastruktury i Środowiska GZM, zwróciła uwagę na to, że władze lokalne muszą działać w oparciu o wiedzę i dane naukowe, aby podjąć skuteczne działania w walce ze smogiem.
Andrzej Guła, lider Polskiego Alarmu Smogowego, zwrócił uwagę na konieczność zmiany modelu produkcji energii w Polsce na bardziej ekologiczny i zrównoważony. Aleksandra Zybała, Menadżerka ds. komunikacji VELUX Polska, z kolei podkreśliła, że zmiany muszą być wprowadzane również na poziomie budownictwa, które powinno być bardziej przyjazne dla środowiska i energooszczędne.
Innowacyjny projekt „neurosmog”
Innowacyjny projekt „Neurosmog” prowadzony przy współpracy z Uniwersytetem Jagiellońskim ma na celu zbadanie wpływu zanieczyszczeń powietrza na rozwój mózgu dzieci. Kierownik Ośrodka Zintegrowanych Badań Środowiska w IOŚ-PIB, Krzysztof Skotak, podkreśla, że prowadzone badania skupiają się na szeregu równoległych działań, w tym na skanach mózgu dzieci do 14-15 lat oraz badaniach przesiewowych, statystycznych i epidemiologicznych, aby uzyskać precyzyjne informacje dotyczące narażenia dzieci na zanieczyszczenie powietrza w ciągu całego ich życia.
Wyniki wstępne już wskazują, że zanieczyszczenia powietrza mają negatywny wpływ na funkcjonowanie mózgu dzieci, w tym na szybkość reakcji, poprawność odpowiedzi czy precyzję postrzegania niektórych elementów. Im większe zanieczyszczenie powietrza, tym gorzej. Kolejnym krokiem będzie zbadanie, jak wpływ skumulowanych zanieczyszczeń wpływa na rozwój mózgu dzieci, co wymaga jeszcze 15 lat badań.
Jednak zanieczyszczenia powietrza to nie jedyny problem, który wpływa na nasze zdrowie. Menadżerka ds. komunikacji, VELUX Polska, Aleksandra Zybała, podkreśliła, że budynki nieocieplone, wilgotne i nieefektywne energetycznie są budynkami, które negatywnie wpływają na zdrowie ludzi, powodując tzw. „syndrom chorego budynku”. Według raportu Barometr Zdrowych Domów, aż jeden na czterech Polaków jest narażony na zagrożenia związane z klimatem wewnątrz pomieszczeń, takich jak wilgoć, pleśń, niedostateczne oświetlenie, nieodpowiednia temperatura czy nadmierny hałas.
Świadomość tych zagrożeń staje się coraz bardziej istotna, gdyż, jak podkreśla Zybała, spędzamy w budynkach 90% naszego czasu, a dodatkowo dojdzie do tego problem smogu. Dlatego też, rola biznesu w kontekście ubóstwa energetycznego oraz walki z zanieczyszczeniami powietrza staje się coraz ważniejsza.
Program czyste powietrze
Program Czyste Powietrze to jedna z najważniejszych inicjatyw rządu, która ma na celu poprawę jakości powietrza w Polsce poprzez modernizację domów i budynków. W ramach programu mieszkańcy mogą otrzymać dofinansowanie na termomodernizację oraz wymianę kopciuchów. Program jest finansowany zarówno ze środków krajowych, jak i z Unii Europejskiej.
Jak podkreśla Paweł Mirowski, Zastępca Prezesa Zarządu NFOŚiGW, program Czyste Powietrze jest ważny nie tylko ze względu na poprawę jakości powietrza, ale także ze względu na oszczędności finansowe. Dofinansowanie do 100% kosztów kwalifikowanych jest dostępne dla osób najniżej zarabiających, określanych jako wykluczeni energetycznie. Ponad 591 tysięcy beneficjentów skorzystało z programu, a wartość wniosków wynosi 12,5 miliarda złotych.
Co więcej, program jest stale rozwijany i dostosowywany do potrzeb mieszkańców. Od 3 stycznia 2023 roku wprowadzono zmiany, które mają zachęcać do oszczędzania energii poprzez poprawę energetyczną budynków. Jednym z ciekawszych elementów programu jest możliwość ponownego skorzystania z dofinansowania przez osoby, które już wcześniej skorzystały z programu.
Jak podkreśla Paweł Mirowski, zmiany w programie spowodowały, że program nabrał nowego impetu. Od 3 stycznia złożono już ponad 53 tysiące wniosków na ponad 2,5 miliarda złotych. To potwierdza, że Polacy są zainteresowani modernizacją swoich domów i oszczędzaniem energii.
W kontekście zmian w preferencjach dotyczących źródeł energii, Paweł Mirowski zauważa, że Polacy coraz chętniej inwestują w fotowoltaikę. Jednym z czynników skłaniających Polaków do modernizacji i zmiany w swoich domach jest komfort. Badania WHO pokazują, że zwiększenie wydatków publicznych na mieszkalnictwo i udogodnienia wpływa na nasze zdrowie w stopniu większym, niż przekazanie tych środków na służbę zdrowia.
Śląsk liderem jeżeli chodzi o program czyste powietrze
Największym problemem w Polsce jeżeli chodzi o zanieczyszczenie powietrza jest południowa część kraju. Takie stwierdzenie padło z ust Blanki Romanowskiej, Dyrektor Departamentu Infrastruktury i Środowiska Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii (GZM). Pomimo tego, że sytuacja nie jest łatwa, to województwo śląskie wydaje się być liderem jeżeli chodzi o realizację programu Czyste Powietrze.
W województwie śląskim aż 144 z 167 gmin podpisało porozumienie z Wojewódzkim Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach, co pozwala na prowadzenie punktów konsultacyjnych i przyjmowanie wniosków w ramach programu Czyste Powietrze. W Górnośląsko-Zagłębiowskiej metropolii, skupiającej 41 miast i gmin, 35 takich umów zostało podpisanych.
Jednakże, jak zauważa Blanki Romanowska, realizacja programu Stop Smog jest trudna, zarówno dla koordynatora, jak i dla gmin. Program ten był potencjalnie atrakcyjny dla beneficjentów ubogich energetycznie, jednak obecnie konkuruje z ofertą programu Czyste Powietrze. Dyrektor Departamentu Infrastruktury i Środowiska GZM uważa, że taką sytuację trzeba w jakiś sposób zmienić.
Wobec wyzwań termomodernizacyjnych, równolegle realizowany jest program wspierający gminy w sięganiu po dofinansowania unijne dla unowocześniania instalacji w budynkach wielorodzinnych. Paweł Mirowski wyraża nadzieję, że po zmianie ustawy, która obecnie utrudnia realizację programu Stop Smog, zostanie ona podwyższona o 100%. Z kolei Blanka Romanowska zwraca uwagę, że województwo śląskie i Górnośląska Metropolia to obszar szczególny, który wyróżnia gęstość zaludnienia oraz wiek i gęstość tkanki budowlanej.
Liczba gmin, które podpisały umowy w ramach programu Czyste Powietrze na terenie Śląska jest imponująca, ale nadal wiele jest do zrobienia w celu poprawy jakości powietrza w regionie. Wspieranie gmin w realizacji wspólnych projektów oraz zmiana ustawy, która utrudnia realizację programu Stop Smog, są krokami w dobrym kierunku.
Widoczne postępy w realizacji programu Czyste Powietrze w województwie śląskim są wynikiem współpracy i determinacji władz lokalnych oraz mieszkańców. Program ten jest szczególnie istotny dla regionu, który zmaga się z poważnymi problemami zanieczyszczenia powietrza. Jak podkreśliła Blanka Romanowska, dyrektor Departamentu Infrastruktury i Środowiska GZM, w województwie śląskim występuje największe zanieczyszczenie powietrza w Polsce, a największy problem ma południowa część kraju.
Dlatego też, aby zmniejszyć emisję zanieczyszczeń i poprawić jakość powietrza, województwo śląskie wzięło na siebie odpowiedzialność za realizację programu Czyste Powietrze, którego celem jest termomodernizacja budynków oraz wymiana starych kotłów i pieców na nowe, bardziej ekologiczne. Współpraca z Wojewódzkim Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach oraz podpisanie porozumień z większością gmin w regionie przynosi pozytywne efekty.
Jednak jak zaznacza dyrektor Romanowska, realizacja programu Stop Smog jest trudna, zarówno dla koordynatora, jak i dla samych gmin. Konkurencja między ofertą programu Czyste Powietrze a programu Stop Smog powoduje, że realizacja tego drugiego programu staje się mniej atrakcyjna dla beneficjentów ubogich energetycznie. Dlatego też, jak podkreśla dyrektor, potrzebne są zmiany w ustawie, które pomogą gminom w realizacji projektów i zachęcą kolejne związki do wspierania swoich gmin w tego typu działaniach.
Wspomniane zmiany mają pomóc także w pozyskiwaniu funduszy unijnych na termomodernizację budynków wielorodzinnych, co stanowi kolejne wyzwanie dla władz lokalnych. Z pewnością efektywne wykorzystanie funduszy na poprawę jakości powietrza w regionie przyczyni się do poprawy warunków życia mieszkańców i ochrony środowiska naturalnego.
Jak podkreśla Andrzej Guła, lider Polskiego Alarmu Smogowego, modernizacja blisko 3 mln budynków w Polsce jest koniecznością, aby rozwiązać problem ze smogiem. Program ten stanowi ważne wyzwanie inwestycyjne dla kraju i rodzin, zwłaszcza w czasach kryzysu energetycznego. Guła podkreśla jednak, że program wymaga dalszych reform, takich jak odbiurokratyzowanie programu na poziomie wojewódzkich funduszy ochrony środowiska oraz zapewnienie prefinansowania dla osób, które nie mają wystarczających środków finansowych.
Prezes NFOŚiGW, Paweł Mirowski, broni programu Czyste Powietrze, podkreślając, że tylko w ułamku przypadków beneficjenci czują się pokrzywdzeni. Jednocześnie docenia rolę Polskiego Alarmu Smogowego w dialogu i zaznacza potrzebę uproszczenia procedur wypłacania i rozliczania dotacji, przyspieszenia działań na poziomie wojewódzkim oraz dotarcia do wykluczonych potencjalnych wnioskodawców. Aleksandra Zybała, która zajmuje się sprawami ekologicznymi w Business Centre Club, również podkreśla potrzebę uproszczenia procedur programu.
Wdrażanie programu Czyste Powietrze stanowi szansę na obniżenie zużycia energii i ograniczenie emisji CO2. Jeśli zostanie on odpowiednio zmodernizowany, gospodarstwa domowe będą mogły ograniczyć zużycie węgla do poziomu 5 mln ton rocznie. Program ten jest kluczowy w walce ze smogiem w Polsce, ale wymaga dalszych reform i uproszczeń, aby osiągnąć swój pełny potencjał i sprostać oczekiwaniom mieszkańców.
W ostatnich latach Polska coraz częściej kojarzona jest z jednym z największych problemów środowiskowych, jakie nękają Europę – smogiem. Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) w 2018 roku, 33 z 50 najbardziej zanieczyszczonych miast w Europie znajdowało się w Polsce. Ten problem dotyczy nie tylko dużych miast, ale również mniejszych miejscowości i wsi.
Polska kopciuchem Europy
Podczas dyskusji zwrócono uwagę na fakt, że w gabinecie lekarskim lekarze powinni pytać o wiele więcej, niż tylko o stan zdrowia pacjenta. Jak zauważył Michał Domaszewski, Specjalista medycyny rodzinnej, Ambasadorzy Zdrowia: „Lekarze jego zdaniem powinni pytać nie tylko, jak Pan się czuje, ale też ile ma Pan stopni w domu? czy 'Czym Pan pali w piecu?'”. W ten sposób, lekarze mogliby lepiej uświadamiać pacjentów na temat wpływu jakości powietrza na zdrowie.
Krzysztof Skotak, Dyrektor IOŚ – PIB, podkreślił, że problem smogu nie dotyczy tylko chorych, ale również decydentów. „Należy podnosić świadomość nie tylko chorych, ale też decydentów” – powiedział. Anna Rulkiewicz, Prezes Grupy LUX MED, dodała, że smog pozbawia nas nie tylko lat życia, ale też lat życia w zdrowiu. Zaznaczyła również, że decydenci są świadomi problemu smogu, jednakże często przedkładają swoje bieżące kalkulacje polityczne nad wiedzę.
Dyskusja zakończyła się zgodnym stanowiskiem, że konsekwentna polityka antysmogowa może przyczynić się do rozwiązania problemu zanieczyszczenia powietrza, zmniejszenia produkcji gazów cieplarnianych oraz obniżenia kosztów wydatków nas wszystkich. Warto zatem podjąć działania w tej kwestii i zwiększyć świadomość społeczeństwa na temat wpływu jakości powietrza na nasze zdrowie i środowisko. Jak powiedział Mahatma Gandhi: „Bądź zmianą, jaką chcesz widzieć w świecie”.
