Zmiany w Kodeksie postępowania cywilnego dotyczące postępowania przed sądem polubownym

    kontrola podatkowa

    8 września 2019 r. weszły w życie cztery zmiany do Kodeksu postępowania cywilnego dotyczące postępowania przed sądem polubownym. Z perspektywy praktyki najważniejszą zmianą jest wprowadzenie zasady, że wszelkie spory o prawa majątkowe – z wyjątkiem spraw o alimenty – posiadają tzw. zdatność arbitrażową, tj. mogą być poddane pod rozstrzygnięcie sądu polubownego.

    Zmiana ta jest wyrazem wyraźnej tendencji do rozszerzania jurysdykcji sądów arbitrażowych i rozstrzyga trwający od wielu lat spór dotyczący tego, czy kryterium zdatności ugodowej jako przesłanka zdatności arbitrażowej dotyczy wszystkich sporów, czy jedynie sporów o prawa niemajątkowe. Obecnie ustawodawca jednoznacznie określił, że od 8 września 2019 r. w związku z nowelizacją Kodeksu postępowania cywilnego w sprawach dotyczących praw majątkowych nie stosuje się kryterium zdatności ugodowej sporu, tj. dla ustalenia kognicji sądu arbitrażowego nie jest konieczne badanie, czy w danej sprawie majątkowej istnieje możliwość zawarcia ugody sądowej. Kryterium to będzie stosowane wyłącznie w odniesieniu do badania zdatności arbitrażowej spraw dotyczących praw niemajątkowych.

    Zmiana uwzględnia postulaty doktryny, wskazujące na potrzebę liberalizacji kryteriów zdatności arbitrażowej. Jest to zmiana wprowadzająca rozwiązanie nowoczesne i eliminujące znaczny stopień niepewności co do dopuszczalności objęcia zapisem na sąd polubowny niektórych kategorii sporów. Czas jednak pokaże, czy samo usunięcie z przepisów przesłanki zdatności ugodowej sporu, bez szerszego uregulowania ograniczeń kompetencji arbitrażu do spraw cywilnych należących do drogi sądowej, nie stanie się kolejnym źródłem niepewności co do skuteczności zapisu na sąd polubowny.

    Dokonując wskazanych zmian w KPC polski ustawodawca przesądził, że zdatność arbitrażową posiadają m.in. spory wynikające ze stosunku spółki handlowej w zakresie zaskarżenia uchwał organów spółek kapitałowych. W poprzednim stanie prawnym to właśnie z uwagi na brak spełnienia kryterium zdatności ugodowej sprawy te nie były uznawane za mogące stać się przedmiotem rozstrzygnięć sądów arbitrażowych. W sporach korporacyjnych szczególnie istotna dla stron postępowania jest jego poufność, a w postępowaniu arbitrażowym może być ona zachowana w znacznie wyższym stopniu niż w postępowaniu przed sądem powszechnym. – Patrycja Bolimowska, Adwokat, Senior Managing Associate, Deloitte Legal.

    W sporach korporacyjnych szczególnie istotna dla stron postępowania jest jego poufność, a w postępowaniu arbitrażowym może być ona zachowana w znacznie wyższym stopniu niż w postępowaniu przed sądem powszechnym. Ta zaleta postępowania przed sądem polubownym oraz możliwość wyboru arbitra (specjalisty, który będzie znał specyfikę sporów korporacyjnych) powinny skłaniać uczestników sporów korporacyjnych do skorzystania z tej formy rozstrzygnięcia sporu. Często będzie to również rozwiązanie szybsze niż postępowanie przed sądem powszechnym (rozstrzygnięcie może zapaść już po kilku miesiącach od dnia wszczęcia postępowania zamiast po kilkuletnim postępowaniu). Barierą dla inicjowania postępowania przed sądem polubownym mogą być jednak koszty postępowania. W przypadku sądu powszechnego koszt zaskarżenia jednej uchwały wynosi obecnie 5.000 zł niezależnie od wartości przedmiotu sporu, natomiast w postępowaniu przed stałym sądem polubownym opłata arbitrażowa będzie najczęściej zależna od wartości przedmiotu sporu (np. w przypadku sporu o wartości 1 mln zł opłaty związane z rozpoczęciem postępowania przed Sądem Arbitrażowym przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie wyniosą prawie 80 tys. zł).

    Jednocześnie ustawodawca w związku z nowelizacją Kodeksu postępowania cywilnego przewidział, że w sprawach o uchylenie lub stwierdzenie nieważności uchwały zgromadzenia wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością albo walnego zgromadzenia spółki akcyjnej zapis na sąd polubowny będzie skuteczny, jeśli przewiduje obowiązek ogłoszenia o wszczęciu postępowania w sposób wymagany dla ogłoszeń spółki najpóźniej w terminie miesiąca od dnia jego wszczęcia.

    Regulacja ta ma gwarantować wspólnikom i akcjonariuszom czynny udział w postępowaniu. Cel ten niekiedy może nie zostać osiągnięty w pełni – w tym terminie może bowiem dojść już do wyznaczenia składu trybunału arbitrażowego czy też podjęcia pierwszych czynności w sprawie (np. wcześniej może odbyć się posiedzenie organizacyjne) bez udziału wspólników (akcjonariuszy). – Łukasz Strankowski, Adwokat, Senior Associate, Deloitte Legal.

    W związku z powyższą zmianą szczególnie istotne jest dokonanie odpowiedniej modyfikacji istniejących już zapisów na sąd polubowny w zakresie obowiązku ogłoszenia o wszczęciu postępowania, jeśli określone powyżej sprawy wynikające ze stosunku spółki mają zostać poddane kognicji sądu arbitrażowego. W razie braku zawarcia takich postanowień, skierowanie sporu do postępowania przed sądem polubownym nie będzie możliwe.

    Nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego wprowadza również istotną zmianę dotyczącą obowiązującej strony wersji regulaminu stałego sądu polubownego. Przesądzono, że „jeżeli strony nie postanowiły inaczej, wiąże je regulamin stałego sądu polubownego obowiązujący w dacie wniesienia pozwu”. Dotychczas, zasadą było obowiązywanie regulaminu z daty zawarcia zapisu na sąd polubowny, co niekiedy powodowało konieczność rozpatrywania sprawy zgodnie z poprzednim regulaminem mimo obowiązywania jego nowej (zazwyczaj lepszej) wersji. Zmiana eliminuje to ryzyko oraz wprowadza zasadę obowiązywania nowego regulaminu, co powinno się przyczynić to zwiększenia bezpieczeństwa obrotu.

    Ostatnia zmiana dotyczy sposobu wybierania arbitra, gdy po jednej stronie sporu występuje więcej niż jedna osoba. Ustalono, że w takiej sytuacji osoby te powołują arbitra jednomyślnie, chyba że zapis na sąd polubowny stanowi inaczej.